N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

S
Jarayonlam ing proporsionalligi.
■S
Jarayonlam ing uzluksizligi.
^ Jarayonlam ing parallelligi.
Jarayonlam ing ritm liligi.
S
Jarayonlam ing aniqliligi.
K orxona barcha b o 'lin m a va sexlarida m a ’lum vaqt ichida m ahsulot ishlab 
chiqarish 
b o 'y ic h a
alohida 
ish 
joylari, 
uchastkalarning, 
jih o zlarn in g
unum dorliklarining bir-biriga to 'g 'r i kelishiga aham iyat berilishida ishlab chiqarish 
jarayonining 
proporsionalligi 
kuzatiladi. 
P roportsionallik
nafaqat 
ishlab 
chiqarishni rejalashtirishda, balki ishlab chiqarishni boshqarishda ham m uhim
aham iyat kasb etadi. Z arur proportsiyalarga am al qilish ishlab chiqarish vositalari 
va ishchi kuchining tsexlar va ish jo y lari b o 'y ic h a ham da ishlab chiqarish 
bosqichlarida 
to 'g 'r i 
taqsim lanishiga 
va 
ulardan 
to 'g 'r i 
foydalanishga 
ko'm aklashadi. P roportsiyalarga am al qilm aslik esa, aksincha, ishlab chiqarishning 
b a 'z i 
uchastkalarda 
kuchayib, 
boshqalarida 
pasayishiga, 
y a 'n i 
disproportsiyalam ing vujudga kelishiga ham da korxonalarning noritm ik tarzda 
faoliyat yuritishiga sabab b o 'lad i. Z aruriy proportsionallikni ta'm in lash d a ishlab 
chiqarishni tashkil etishni texnik-iqtisodiy norm alashtirish katta ro l’ o'ynaydi.
1. 
Ishlab chiqarishning proporsionallik darajasi m ahsulot ishlab chiqarish 
b o 'y ich a har b ir ish jo y in in g ishlab chiqarish to p sh irig 'i va o 'tk a z ish qobiliyati
3. Ishlab chiqarishni bir xilligi va ritmini ta ’minlasli
57

---

kattaligi orasidagi farqlar orqali aniqlanishi m um kin. Proporsionallik koeffisienti 
quyidagi form ula orqali aniqlanadi:
m - ish jo y lari soni;
n - o 'rtach a o 'tkazuvchanlik qobiliyati;
z - m ahsulot ishlab chiqarish b o 'y ic h a ishlab chiqarish to p sh irig ’i.
Ishlab chiqarishning proporsionalligiga erishishda shu ishlab chiqarishda tor 
jo y larn in g y a ’ni bir ish jo y in in g ortiq yuklanishi b o 'lm aslig i kerak.
2. 
Ishlab chiqarish jaray o n in in g uzluksizligi m ehnat predm etlarining 
harakatida jih o z la r va ishchilam ing ishida tanaffuslar b o 'lm aslig in i taqozo qiladi. 
U zluksizlilik koeffisienti quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
r - potok c h izig 'in in g ritm i
tmcx - ish joyida texnologik operasiyalam ing davom iyligi 
A gar ish jo y id a potok ch izig 'in in g ritmi operasiyalar davom iyligidan katta 
b o 'ls a , bu erda jih o zlar to 'x to v i sodir b o 'lad i. A gar operasiyalar davom iyligi potok 
c h izig ’i ritm idan katta b o 'lsa , bu ish jo y id a ishlov berish uchun m ehnat 
predm etlarining to 'p lan ish i sodir b o 'lad i
3. 
Ishlab chiqarishda jaray o n lam in g parallelligi m ahsulot ishlab chiqarish 
b o 'y ic h a alohida operasiyalam ing bir vaqtda bajarilishi orqali ifodalaniladi. 
Parallellik koeffisienti quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
Ts.p - parallel b ajariladigan operasiyalam ing davom iyligi;
Ts - ishlab chiqarish davri davom iyligi.
4. 
Ishlab chiqarish jarayonlarining ritm liligi deganda h ar bir ish joyida, bir xil 
vaqt o ralig 'id a, b ir xil hajm da ish bajarish tushuniladi. Bu erda m ahsulotning bir 
m e ’yorda ishlab chiqarilishi kuzatiladi.
Ishlab chiqarish ritm i - ritm ik ish va m arom li ravishda m ahsulot ishlab 
chiqarishdir. Ritm li deb m uayyan ish jo y id a, uchastkada, sexda va um um an 
korxonada am alga oshirilayotgan m a 'lu m turdagi ishni yoki m ehnatni teng vaqt 
ichida bir xil yoki teng ravishda ortib borayotganligi tushuniladi. M arom li 
chiqadigan m ahsulot deb ishlab chiqarishni jad v ald a belgilangan tartibda, unga 
m uvofiq ravishda m untazam qayta takrorlanishi hisoblanadi.
K orxonaning barcha tarkibiy bo'linm alarining ritm ik ishi m ahsulot ishlab 
chiqarishning m arom ini ta'm inlaydi. Biroq am alda bu qoidadan chetga chiqilishi
V l