|
Ishlab chiqarish in ventarlari va jih ozlar.
B unga ishlab chiqarish jarayonlarini va m ehnatni m uhofaza qilishni
osonlashtiradigan ishlab chiqarish vositalari, shuningdek suyuq va sochiluvchi
m ateriallarni saqlash hajm lari (verstaklar, baklar, chanlar, qutilar, kislorod
ballonlari, tem ir b ochkalar va hokazolar).
X o 'ja lik inventarlari.
B unga ofis va uy-ro'zg'or buyum lari (stollar, stullar, shkaflar, kassalar,
yozgichlar, soatlar, gilam lar, pardalar, ko'chm a narvon va boshqalar)
Ish hayvon lari va m ah su ldor mollar.
M ehnat va unum dor qoram ollar (otlar, ho'kizlar, sigirlar, b u q alar va boshqa
qishloq xo'jaligi hayvonlari, qushlar va ari oilalari).
K o'p у illik daraxtlar.
B unga ko'p yillik o'sim liklar (m eva daraxtlari va rezavor m evalar butalari,
yashil va bezakli o'sim liklar).
B oshqa asosiy fo n d la r.
B unga kutubxona fondlari, m uzey eksponatlari kiradi.
Ishlab chiqarish hisobotlarida oxirgi 6 ta b o ’lim birgalikda hisoblanadi.
M ehnat buyum lariga ta 's ir k o ’rsatish darajasiga karab asosiy ishlab chiqarish
fondlari aktiv va passiv fondlarga bo'linadi.
A ktiv asosiy ishlab chiqarish fondlariga m ehnat buyum lari shaklini
0 zgartiruvchi, y a 'n i bevosita ta 's ir k o ’rsatuvchi fondlar (m ashinalar, asbob-
u skunalar, texnologik liniyalar, o ’lchov va to ’g ’rilash asboblari, transport
65
vositalari) kiradi. U shbu guruhlarning eng asosiylari - m ashina va asbob-uskunalar,
uzatuvehi qurilm alar, neft va gaz ishlab chiqarishda esa inshootlar ham
hisoblanadi. O datda ular asosiy vositalam ing faol qism i deb ataladi, chunki
m aqsadli m ahsulot ishlab chiqarish bevosita ulam ing ishlariga bog’liq.
A sosiy fondlam ing faol qism iga:
•
K uch m ashinalari va uskunalari: dizellar, b u g ’ m ashinalari, b u g ’,
gaz va suv turbinalari, elektrogeneratorlar va elektrodvigatellar
•
Ishchi m ashinalar va uskunalar: b u rg ’ulovchi m ashinalar, pechlar,
ustunlar, m uzlatgichlar, kondensatorlar, elektr b u rg ’ulovchilar
•
U zatuvehi qurilm alar: quvurlar, elektr va issiqlik uzatuvchilar,
telefon va te le g ra f tizimlari
•
A vtom atik boshqaruv va nazorat vositalari kiradi.
N eft-gaz qazib olish sanoatida inshootlar ham asosiy fondlam ing faol qism iga
kiritiladi, vaholanki boshqa sohalarda inshootlar (k o 'p rik lar, quduqlar, suv
om borlari, dam balar, kanallar, tem ir y o 'l va boshqalar) asosiy fondlam ing passiv
qism i b o 'lib hisoblanadi. Shu sababli neft va gaz quduqlari asosiy fondlam ing faol
qism i hisoblanadi. A sosiy fondlam ing faol qism i ulushiga korxonaning um um iy
ishlab chiqarish quvvati cham barchas b o g 'liq . N eft va gaz sohasida asosiy fondlar
tarkibida faol qism i yuqori ulushga ega. Jum ladan: neft va gaz qazib olishda -
90% , bu rg 'u lash d a - 80%, quvur transportida - 94% , neftni qayta ishlashda -60%
ni tashkil etadi.
Passiv asosiy ishlab chiqarish fondlariga m ehnat buyum lariga bilvosita ta 's ir
o'tkazuvchi, y a 'n i ishlab chiqarish jarayonining norm al o 'tish ig a kerakli sharoit
yaratuvchi ishlab chiqarish fondlari kiradi (bino va inshootlar, h.zo.).
B oshqa soha va tarm oqlar bilan taqqoslaganda neft va gaz sohasida kapital
q o ’yilm alam ing sam aradorligi yuqori, chunki ulam ing katta qism i aynan asosiy
fondlam ing faol qism iga kiritiladi, ular esa o ’z navbatida tayyor m ahsulot ishlab
chiqarishda bevosita qatnashadi.
A sosiy fondlar tarkibini
o ’rganishda
ulam ing
strukturasi (tuzilm asi)
m asalasiga ham e ’tibor berish kerak b o ’ladi.
A sosiy fondlar tuzilm asi kuyidagi turlarga ajratiladi:
Tasviriy tuzilm a.
T exnologik tuzilm a.
Tarm oq tuzilm asi.
H ududiy tuzilma.
T akror ishlab chiqarish tuzilm asi.
A sosiy fondlam ing tuzilishiga konsentrasiya,
ixtisoslash, kooperasiya,
kom binasiyalash, yangi korxonalar qurish va qayta qurishga kapital sarflashning
texnologik
tuzilishi,
korxonalarning
hududiy jo ylashishi,
tayyorlanadigan
66
m ahsulotning xususiyati va hajm i cham barchas b o g ’liqdir. M asalan, ishlab
chikarilgan m ahsulotning hajm i qancha k o ’p b o ’lsa, shuncha ishchi m ashinalar va
asbob-uskunalam ing tutgan o ’m i k o ’prok b o ’ladi.
H ududiy tuzilm a asosiy fondlarining hududiy taqsim lanishi va ulam ing
Do'stlaringiz bilan baham: |
