N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

n isb ati 
bilan belgilanadi.
T akror ishlab chiqarish strukturasi yangi qurilish va qayta qurish, qayta 
qurollantirish va asosiy fondlam i kengaytirishning nisbati va tutgan o ’rnini 
ifodalaydi.
3. A so siy ishlah chiqarish fo n d la rd a n fo ydalan ish ко 'rsatkichlari
X o 'ja lik am aliyotida asosiy fondlar natural va qiym at k o 'rin ish id a hisobga 
olinadi. A gar asosiy fondlam i natural baholash - ishlab chiqarishni texnik jihatdan 
qayta qurollantirish va zam onaviylashtirish m asalalarini hal qilish, asbob- 
uskunalam i ta'm irlash uchun u lam in g guruh va turlari b o 'y ic h a grafiklar tuzish, 
shuningdek, ta 'm irla sh vositalariga b o 'lg a n ehtiyojni aniqlash im konini bersa, 
qiym at b o 'y ic h a baholash esa, asosiy fondlam i qayta ishlab chiqarishni 
rejalashtirish, u lam in g m avjud hajm ini aniqlash, am ortizatsiya hajm ini belgilash, 
asosiy fondlar va ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasini tahlil qilish 
va hokazolarda m uhim aham iyat kasb etadi.
A sosiy fondlam i takror ishlab chiqarish, rejalashtirish, hisob-kitob qilish, 
ulardan foydalanishning sam aradorligini ifodalash uchun ju d a k o 'p ko'rsatkichlar 
kerak b o 'lad i. U lam i bir necha guruhlarga b o 'lish m um kin:
- asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiym atini ifodalovchi ko'rsatkichlar;
- ulardan foydalanish darajasini, ularning sam aradorligini ifodalovchi 
ko 'rsatk ich lar;
- ishlab chiqarish 
fondi 
bilan qurollantirish darajasini 
ifodalovchi 
ko'rsatkichlar;
- integral k o 'rsatk ich lar.
A sosiy fondlam i baholashning quyidagi usullari m avjud:
1. B oshlang’ich yoki to ’liq qiym ati b o ’yicha
2. T iklanish qiym ati b o ’yicha
3. Q oldiq qiym ati b o ’yicha
4. Y o ’qotishdagi (likvidasiya) qiym ati.
5. Y illik o ’rtacha baho.
Boshlang'ich qiym at bo'yicha
- asosiy vositalam i yaratish yoki sotib olish 
uchun sarflangan xarajatlar m ajm uidan iborat b o 'lib , asosiy fondlar yoki ulam ing 
alohida qism larini foydalanishga topshirish uchun yaroqli holga keltirish bilan 
bo g 'liq b o 'lg an -u larn i keltirish, o 'm a tish kabi xarajatlarni hisobga olgan holda 
yuzaga keluvchi qiym at. M asalan, bitta m ashina yoki uskunaning b o sh lan g 'ich
67

---

qiym ati - bu korxonaning m azkur m ashina yoki uskunani m a 'lu m bir sanada sotib 
olgan va bu haqda buxgalteriya hujjatlarida qayd qilingan sotib olish narxidir.
B oshlang'ich qiym at yoki dastlabki to ’la qiym at orqali bclgilangan baho (Ob) 
asosiy fondlam ing sotib olingan bahosi (Sb), asosiy fondlarni olib kelish uchun 
kilingan transport xarajatlari (X t) va m ontaj xarajatlari (X m )ni o ’z ichiga oladi.