|
1. Muayyan toifadagi vazifalam i yechish metodikasini tushunib olishga
87
yordam beradigan bilimlar o'zlashtirilishini nazorat qilish;
2. O'zlashtirilish obyekti bo'lgan vazifalaming yechilish metodikasi bilan
tanishish;
3. Konkret vazifa materiallari asosida o'rganilgan metodikaga muvofiq
ravishda talabalaming individual faoliyatini tashkil etish;
4. Tipik qiyinchiliklar va ulam i yengish yo'llarini guruh bo'lib muhokama
qilishni tashkil etishning talabalar tomonidan bajarilib borishi va natijalarini
ta h lil q ilish , kelg u sid a e g a lla n ish i m u m kin b o 'lg a n m a la k a la rn i
takomillashtirish bo'yicha vazifa qo'yish.
M uam m oli tipdagi am aliy m ashg‘ulotlarni tashkil etish quyidagi
bosqichlami o ‘z ichiga oladi:
1. M uayyan toifadagi vazifalaming yechilish metodikasini ishlab chiqish
uchun zarur bo'lgan bilim lam ing talabalar tomonidan o'zlashtirilishini
nazorat qilish;
2. yechilish metodikasini ishlab chiqishni ko'zda tutgan yangi vazifalam i
ao'yish;
3. Qo'yilgan vazifaning yechilish metodikasini ishlab chiqishga qaratilgan
talabalaming fikrlashga urinishlarini tashkil etish;
4. Talabalar ishlarining natijalarini tahlil qilish, metodikani ishlab chiqish
jarayonida yuzaga kelgan qiyinchiliklam i guruh bo'lib muhokama qilish,
uning sabablari va uni yengish usullarini aniqlash.
Amaliy vazifa va m uam m olarni yechishdagi talabalam ing umumiy
faoliyatini tashkil etishning samarali shakli tadbirkorlik o‘yinIaridir. M a’lumki,
tadbirkorlik o ‘yinlari talabalaming kollektiv faoliyatini tashkil etishni bildiradi.
Bu jarayonda uning bo‘lg‘usi kasbiy faoliyatining ashyoviy va ijtimoiy mazmuni
yaratiladi.
Tadbirkorlik o ‘yinlarining pedagogik sam aradorligi natijasi k o ‘p
jihatlardan o ‘yinning ssenariysini ishlab chiqish va uning tayyorlanish sifati
bilan belgilanadi. Tadbirkorlik o ‘yinlari talabani amaliy tayyorlashning
pedagogik vazifalari tizimini yechishga qaratilgan b o ‘lishi lozim. Bularga
birinchi navbatda: real kasbiy faoliyat sharoitida qo‘llanadigan amaliy malaka
va ko‘nikmalami shakllantirish; amaliy vaziyatlar va shunga mos harakat
u su llarin i ishlab ch iq ish n i ta h lil qiladigan fikrlash q o b iliy atlarin i
shakllantirish; guruh (jamoa) faoliyatida faol ishtirok etishini ta ’minlaydigan
qobiliyatlami shakllantirish taalluqlidir.
0 ‘yinning mazmuni va tuzilmasi shunday shakllanishi va shunday tuzilishi
kerakki, unda shunga mos malaka va qobiliyatlar har bir ishtirokchida butun
о ‘yin davomida shakllansin. 0 ‘yinning pedagogik vazifalari ssenariyda aniq
aks etishi shart.
0 ‘quv vaziyatini m odellashtirish bo ‘yicha tadbirkorlik o ‘yinlarini
tayyorlashda murakkab amaliy vazifalami (muammolarni) yechishga qaratilgan
kasbiy faoliyat mazmuni tanlanadi. Bunda mos vazifalami tahlil qilib chiqish,
88
uni yechishda ishtirok etadigan rahbarlar va ijrochilami, ulaming vazifalari,
o ‘zaro m unosabatlari tartibi, vazifani sam arali yechishning ibtidosi,
bosqichlari va m e’yorlari, unga kerak bo‘ladigan texnik vositalar, m e’yoriy,
ehtiyoj (spravochnik), metodik va boshqa manbalami aniqlash zarur.
0 ‘quv jarayonini takom illashtirish m etodlari m uam m oli o ‘qitish
jarayonida samaradorligi bilan alohida ahamiyatga ega. Ulardan talaba ijodiy
shaxsni — b o ‘lg‘usi mutaxassisni shakllantirish nuqtai nazardan foydalanish
maqsadga muvofiqdir. Bunday o ‘qitishda talabalaming bilish mustaqilligini
shakllantirish va rivojlantirish katta ahamiyatga ega, chunki u talabalarda
bilimga bo‘lgan barqaror qiziqishning shakllanganligini, tashabbus va mustaqil
faoliyatning muntazamligini, muayyan aqliy harakatlar va aqliy sifatlar
tizimini ko‘zda tutadi.
M a’lumki, bilish talabalaming tushunishi uchun bo‘lgan aniq fan sathida
boshlanar va bu bosqichga uning rivojlanishi, qobiliyati mos kelishi, tabiat
jarayonlari va hodisalarining ichki mohiyati va haqiqiy mazmuniga yetish va
shu tariqa asl ilmiy bilimlar o ‘zlashtirilar ekan, bu o ‘rinda o ‘qitishning
faol, muammoli-ijodiy metodlarini q o ‘llash zamr. Vazifa ilmiy bilimlami
egallash jarayonida o ‘z-o ‘zidan hal b o ‘lmaydi. Uning yechilishi tafakkumi
maxsus mashq qildirishga jalb etadi. Shu m a’noda gap o ‘quv materialini
o‘rganishning muayyan obrazi, tashkiliy, pedagogik maqsadga muvofiqligi
jarayoni, fikrlashning faol taraqqiy etib borishi, bilish faolligi va talabalaming
mustaqilligi haqida boradi.
Dem ak, muammoli o ‘qitish bu o ‘qitishning pedagogik texnologiyasi
bo‘lib, o ‘zining mazmuni va tuzilmasi bo ‘yicha o ‘qituvchi va talabaning
ijodiy jarayonlarini sintezlaydi.
M uam m oli o ‘qitishda pedagogik faoliyatning xususiyatlari o ‘quv
axborotlari mazm unini m uam m oli vazifalar va m uam m oli vaziyatlarga
ko‘chirish orqali maqsadlami oydinlashtirish jarayonidan iborat bo ‘ladi.
Ijodiy o ‘quv faoliyati muammoli o ‘qitishning asosiy qoidasini saqlagan
holda — m a’lum darajada harakatlaiga erkinlik berish va bu harakatlami bilish
jarayonining butun tuzilmasi tizimida tartibga tushirish bilan boshqariladi.
M uam m oli o ‘qitishdan foydalangan holdagina talabalarda o ‘quv
m uam m olari va kasbiy vazifalarini yechishda ilmiy tekshirish jihatdan
yond ash u v n i tarb iy alash , m u staq il bilish m alakasi va m e to d la rin i
shakllantirish mumkin. M uammoli o ‘qitishni qo‘llash, bilishni tushunishni
shakllantirishga yordam beradi, pedagogik ijod va kasbiy m ahoratni
rivojlantirishga psixologik va kasbiy tayyorlikni shakllantiradi.
M uam m oli o ‘qitish o ‘quv axborotlarining maxsus tuzilm asini ishlab
chiqishni taqqazo qiladi. M uam m oli leksiya texnologiyasi savollar,
gipotezalar tizimi, uning yechimi, nazorat vatuzatuvlami amalgaoshirish
tizim i orqali m azm unni m untazam ochib borishni k o ‘zda tutadi.
Shuningdek, muammoli leksiyada muammoli vaziyat va uni muammoli
89
hal qilish tizimi ham kiradi. 0 ‘quv jarayonida bunday texnologiyani joriy
qilish qiziqishni uyg‘otadi, aqlni rivojlantiradi, bilish qarshiliklarini yengish
uchun yo‘l-yo‘riqlar berishni talab qiladi. Shu bilan birga m antiqiy tadqiq
qilishga yo‘llaydi va uni bosqichlar b o ‘yicha o ‘rgatadi, tafakkuming nazariy
usiublarini tarbiyalaydi.
M uammoli leksiyani o ‘tkazishda o ‘quv axborotlari tuzilmasi shunday
tasvirlanishi mumkin, ya’ni leksiya « 0 ‘zbekiston Respublikasida Xalq ta ’limi
taraqqiyotining hoziigi zamon konsepsiyasi» kabi muammolaigabag‘ishlanishi
mumkin. Bu leksiyani tashkil etishda muammoli vaziyat takliflar
Do'stlaringiz bilan baham: |
