N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Dumg‘aza nervlari. 
Dumg'aza nervlari orqa miyadan yuqorigi 
va pastki teshiklar orqali chiqadi. Simpatik stvoldan biriktiruvchi 
kulrang tarmoq oladi. Yuqorigi tomonga chiquvchi nervlar tos- 
son bo'g'imining yozuvchi muskullari va sag'ri terisiga tarqaladi. 
Pastki teshikdan
chiquvchi nervlar dumg'aza chigalini hosil qiladi, 
undan bir qancha aiohida nervlar hosil bo'ladi.
Sag'rining old tomon nervi belning oltinchi va dumg'azaning 
birinchi juft nervlaridan chiqib, sag'ri muskullariga tarqaladi.
Sag'rining orqa tomon nervi dumg'azaning birinchi, ikkinchi 
va uchinchi juft nervlaridan chiqib, sag'ri arteriyasi bilan sag'ri 
muskullariga va sonning ikki boshli muskullariga tarqaladi.
Son terisining orqa tomon nervi dumg'azaning birinchi va 
ikkinchi juft nervlaridan chiqib, sonning ikki boshli muskuli orqa 
qismidan teriga tarqaladi.
Jinsiy a’zo nervi dumg'azaning uchinchi va to'rtinchi juft 
nervlaridan paydo bo'lib, jinsiy a’zo arteriyasi bilan quymich yoyi 
tomon o'tadi. Erkak hayvonlarda jinsiy a’zoga o'tib, yuqorigi 
jinsiy nerv, uig'ochilarda esa klitor va tashqi jinsiy lablarga tarqaladi. 
Jinsiy nervdan to'g'ri ichak nervi va oraliq nerv ajraladi. Qora-
358

---

molning oraliq nervi yelinining keyingi bo'limiga tarqaladi, 
yelinining oldingi qismi qorin-yonbosh-chov nervidan tarmoq oladi.
To'g'ri ichakning orqa tomon nervi dumg'azaning to'rtinchi 
va beshinchi juft nervlaridan chiqib, to'g'ri ichak, orqa chiqaruv 
teshigi va dum muskullariga, urg'ochi hayvonlarda jinsiy lablarga 
tarqaladi. Quymich nervi belning oltinchi va dumg'azaning 
birinchi, ikkinchi, uchinchi juft nervlaridan chiqadi. Bu nerv 
dumg'aza chigalining eng yo'g'oni va uzuni hisoblanadi.
Katta boldir nervi o'z navbatida, bir nechta nervga ajraladi.
Muskul tarmog'i bir qancha mayda tarmoqchalarga bo'linib, 
son suyagining orqa tomonidagi muskullarga tarqaladi.
Boldirning orqa tomon terisi nervi boldir suyagining orqa 
tomonidagi teriga tarqaladi.
Tizza bo'g'imining pastki yon tomon nervi tovonning yozuvchi 
va barmoqning bukuvchi muskullariga tarqaladi.
Boldirning o'rta qismi terisi nervi tovon bo'g'imi yonida katta 
boldir nervi, yon va o'rta plantar nervlarga, ular esa boldirning 
plantar nervlariga, kaftning plantar nervlariga bo'linadi, bular esa 
barmoq nervlariga tarmoqlanib, oyoqlar tuyog'i atrofida tugaydi.
Kichik boldir nervi boldir nervi yonida joylashadi. Tizza 
bo'g'imi yonida boldir terisi yuqorigi nervini hosil qiladi va shu 
joydagi teriga boradi. Tizza bo'g'imining pastrog'ida boldirning 
yuza va chuqur kichik nervlarini hosil qiladi.
Kichik boldirning yuza nervi barmoqlarga boradi.
Kichik boldirning chuqur nervi kaftda bir qancha tarmoqlarga 
bulinib, teri muskullariga tarqaladi.