N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

 
7.
367

---

osti teshigi orqali o'tadi va til ildizi yonida chuqur hamda yuza 
tarmoqlarga bo'linib, til muskullariga va shilimshiq pardasiga 
tarqaladi.
Nazorat uchun topshiriq va savollar.
1. Orqa miyaning bo yin, ко ‘krak nervlarini ayting.
2. Yelka chigali nervlarini ayting.
3. Orqa miyaning bel nervlari, bel chigali nervlarini ayting.
4. Orqa miyaning dumg'aza nervlarini ayting.
5. Dum nervlarini ayting.
6. Bosh miya nervlarini ayting.
Mavzu.
Sezgi organlari
Darsning maqsadi: 
ко ‘rish organlarining anatomik qismlari, ularning tuzilishi
hamda topografiyasi, funksional ahamiyati va hayvonlardagi tafovutlarini,
eshitish organlarining anatom ik tuzilishi, topografiyasi, bajaradigan
funksiyalari, hayvonlardagi tafovutlarini о ‘rganish.
Ko‘rgazmali materiallar: 
к о ‘rish va eshitish organlarining mulyajlari,
rasmlar, slaydlar, h o ‘I preparatlar.
Maxsus sezgi organlari. 
Quyidagi maxsus sezgi organlari 
mavjud:
• 
Ta’m biluvchi, hid biluvchi, ko'mvchi, eshituvchi, muvo- 
zanat saqlovchi.
Retseptorlarning ixtisoslashgan hujayralari aniq ta’sirotlarga 
javob berish uchun moslashgan bo'lib, axborotlami markaziy nerv 
tizimiga o'tkazadi. Qabul qilingan axborot markaziy nerv tizimi 
tomonidan ishlov beriladi va unga mos javobni ishlab chiqadi. 
Sut emizuvchilarda retseptor hujayralar joylashgan maxsus organ- 
lar rivojlangan.
Ta’m bilish retseptorlari itlarda tilning dorsal yuzasida, yum­
shoq tanglay va hiqildoq usti tog'ayida joylashib, ustki tomondan 
shilimshiq parda bilan qoplangan bo'ladi. Ta’m bilish so'rg'ichlari 
xemoretseptorlar hisoblanib, kimyoviy moddalardan ta’sirlanadi, 
shuningdek, og'iz bo'shlig'i shiffig'i atrofidagi hidga javob beradi. 
Har bir hid bilish so'rg'ichi retseptor hujayradan va unga tayanch 
bo'lib turuvchi hujayralardan tashkil topgan.
368

---

Наг bir ta’m bilish retseptorining yuzasida yuz nervi (VII 
juft), til-halqum nervi (IX juft), adashgan nerv (X juft) larning 
tarmoqlari bo'lib, impulsni miyaga o‘tkazadi va shu joyda ta’m 
sifatida shakllanadi, Hayvonlarda ta’m bilish darajasini miqdoriy 
jihatdan baholash juda qiyin.
Hid bilish retseptorlari bumn bo‘shlig‘ining shilliq pardasida 
joyiashib, bu sezgi ta’m bilish retseptorlari bilan chambarchas 
bog‘liqda ishlaydi. Retseptor hujayralari tayoqchasimon bipolyar 
neyronlar b o lib , burun bo‘shlig‘ining orqa qismi va burun 
chig'anoqlarini qoplab tumvchi shilliq pardasining butun yuzasida 
tarqaladi. Retseptor hujayrasidan chiquvchi akson boshqa aksonlar 
bilan birgalikda nerv tolasini hosil qiladi.
Hid taratuvchi kimyoviy modda bumn bo‘shlig‘ining shilhq 
pardasida eriydi va nerv impulslarini ishlab chiqilishini ta’minlaydi. 
Bular hidlov nervi orqali oldingi miyaning hidlov piyozchasiga 
boradi va hid sifatida shakllanadi.