N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Ko‘z va ko‘rish. 
Ko‘z ko'rish organidir. YorugVlikka reaksiya 
qiluvchi fotoretseptorlar ko‘zning eng ichki pardasi bo‘lgan to‘r 
pardada joylashadi. Sut emizuvchi hayvonlarda bir juft ko‘zlar 
mavjud, ularning har bittasi kalla suyagining orbita deb nomla- 
nadigan chuqur suyak bo‘shlig‘ida yotadi. Ko'zlar suyak bo‘shli- 
g‘ida, bumn bo‘shlig‘ining ikki tomonlarida, oldinga qaratilgan 
holda joylashadi. It va mushuk yirtqich havonlar turlariga mansub 
bo‘lgani sababli ulaming ko‘zlari oldinga qaraydi. Bu hoi keng 
binokulyar yoki stereoskopik ko‘rishni ta’minlab, o‘lja holatini 
aniq bilishga imkon yaratadi. Quyon yoki sichqon kabi yowoyi 
hayvonlarning ko'zlari boshlarining ikki tomonida bo‘rtib chiqib 
turadi.1
Ko'rish analizatori ko‘z soqqasi, ko‘zning himoya va yordamchi 
organlari, analizatorlarning o'tkazuvchi yo‘llari, bosh miyaning 
markaziy qismidan tashkil topgan.
Ko‘zning himoya va yordamchi organlariga yuqorigi va pastki 
hamda uchinchi qovoqlar, ko‘z yoshi apparatlari, ko‘z kosasi, 
ko‘z muskullari va fassiyalar kiradi.
1 Victoria Aspinall. Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New -
York, 2015.
369

---

Yuqorigi va pastki qovoqlar 
teri va muskul burmalardan 
iborat bo‘lib, ular yumilgan vaqtda ko‘ndalang yoriqchani hosil 
qiladi. Qovoq yoriqchasining yon va ichki chetida ko‘z burchaklari 
hosil bo‘ladi. Qovoqlar yumiladigan joyda birikma va qovoq chetlari 
bor, ularning tashqi va ichki qirrasi (mijjalar) boMadi. Tashqi 
qirrada uzun kiprik junlari bor. Yuqorigi qovoqning usti qavariq, 
mayda va baxmal shaklli shilimshiq pardali bo‘lib, qovoq 
kon’yunktivasi deyiladi. Qovoqning ichki qirrasida tarsal (meybo- 
miy) bezlari bo‘lib, ularning soni otlarda 50 taga, bo‘yi 4—6 mm, 
eni 1 mm ga, pastki qovoqda 35 tagacha bo‘ladi. Meybomiy bezlari 
yog‘ bezlarining bir turi bo‘lib, o‘zidan yog‘ ishlab chiqarib, ko‘z 
yoshi ta’sirida shox moddaning erishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Qovoqning ichki teri burmasining ichki cheti kon’yunktivaning 
biriktiruvchi to'qimasiga o‘tib, qovoq va ko‘z soqqasi kon’yunk- 
tivasini hosil qiladi. Qovoqdan ko‘z soqqasi kon’yunktivasiga o‘tadi- 
gan joy kon’yunktiva gumbazi, qolgan yoriqchasi kon’yunktiva 
xaltasi deyiladi. Qoramollar pastki qovog‘ining kon’yunktivasida 
Umfa tugunchalari bo‘ladi. Ko‘zning ichki yuzasida kichik ko‘z 
yoshi bo‘rtiqchasi bo‘lib, u mayda chuqurchalar ko‘z yoshi ko‘li 
bilan o'ralgan. Ko‘z yoshi bo‘rtigi qoramol va otlarda anchagina 
yirik, cho‘chqalarda qizg‘ish rangli bo‘lib, ter bezi ham bor.
Uchinchi qovoq 
ko‘z soqqasning ichki burchagidagi vertikal 
kon’yunktiva burmasidir, uning uzunligi 2,5 sm gacha, shakli 
turli hayvonlarda har xil bo‘ladi. U uchinchi qovoqning elastik 
tog‘ayiga birikib turadi.