N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

Y o d d a tu tin g!
• QozogMston 
choMlari 
va 
Q ora dengiz b o ‘ylari 
dashtlarida 
k o 'c h m a n c h i chorvador qabilalar iste’qo m at qilishgan.
• moddiy yodgorlik sitatida m ozor-qoM 'g 'onlar saqlanib qolgan.
• T em ir davrida k o 'c h m a n c h i qabilalar orasida mulkiy tabaqalanish 
boshlangan.
• Skiflar o 'q - y o y n i ishlatishda j u d a m oxir boMishgan.
• S k if podsholarining m o z o r - q o 'r g ‘onlari GeiTida boMgan
• Mil.av.ll asrgacha skiflarda matriarxat tuzumi boMgan.
• Mil.av VI I—11 asrlarda D yakovo yodgorligi aholisi ertoMalarda 
yashagan.
118

---

• A nanno yodgorligidan katta u ru g ‘ iste’qomat qilgan uzun solingan 
uylar qoldig‘i topilgan.
• Sibirning temir davri yodgorliklaridan Sayan va Oltoy yodgor- 
liklari keng o'rganilgan
• Ilk temir davrida Sharqiy Evropa, 0 ‘rta Osiyo va Sibir o ‘rtasida 
m ustakam aloqalar boMgan.
3-§. Ilk o ‘rta a sriar m adaniyati
0 ‘rta asrlarda erga egalik munosabatlarning shakllanishi jam iyatda 
tu bdan o ‘zgarishlarga olib keldi. 0 ‘zbekiston tarixida o ‘rta asriar davri 
m il. V -X V III asrlarni 
o ‘z ichiga olgan. Rivojlanishi jihatidan 
3 ta 
bosqichga boMinadi:
1 bosqich - ilk o ‘rta asriar, mil. V-IX asrgacha davom etgan.
2 bosqich - rivojlangan o 'r ta asriar, IX-XVI asrgacha davom etgan.
3 bosqich - so ‘nggi o 'rta asriar, XVI-XVIII asrlarni o ' z ichiga oladi.
Ilk o ‘rta asrlarda 
er egaligin in g vujudga kelishi 
dehqonchilikning
rivojlanishiga, k o ‘plab yangi hududlam i o'zlashtirilishiga va aholining 
yirik er egalari atrofida to‘planishiga, y a ’ni k o 'p la b qishloqlar bunyod 
qilinishiga olib keldi. Yirik er egalari -
d eh q on lar 
k o ‘shklarda 
iste'qom at qilganlar. Bu yangi davrning yangi m e ’moriy binosi boMgan. 
Bugungi kunda ko'shklarning harobalari butun 0 ‘zbekiston b o ‘vlab, 
t u p r o q - q o 'r g ‘onlar tarzida uchraydi. 
K o ‘shklari ko 'p in ch a to ‘g ‘ri 
t o ‘rtburchak shaklida, baland platform a ustiga qurilib, atrofi xandak 
bilan o ‘ralgan va mustahkam mudofaa devori bilan o ‘rab olingan. 
K o ’shk bitta feodal oila yashashiga moslab qurilgan. u alohida suv bilan 
t a ’minlangan. K o ‘shk xom g ‘isht, paxsa, y o g 'o c h va tog' toshlardan 
qurilgan. Xonalarning devorlari mayin somonshuvoq va maxsus ganch 
bilan sayqallangan.
Ilk o'rta asrlarda hunarmandchilik va savdo aloqalari rivojlandi. Bu 
o 'z navbatida 
qadimiy shaharlarning 
yanada taraqqiy etishiga va 
yangi shaharlarning bunyod etilishiga imkon yaratdi.
Ilk o 'rta asrlardagi shaharlar yozm a manbalarda 3 qismdan iborat deb 
berilgan bo'lsada. arxeologik tadqiqotlar ularning 2 qismdan ark va 
shahristondan iborat ekanligini k o ‘rsatgan.
Ark barcha shaharlarda bo'lib, o 'z n in g mahobatliligi bilan ajralib 
turgan. Odatda arklar tuproq va lovdan ko'tarilgan tepaliklar ustiga 
qurilgan. Atroti mudofaa inshooti sifatida chuqur handaklar bilan o ‘rab 
olingan. S o 'n g mustahkam poydevor ustiga xom g'isht va paxsadan qasr
I 19

---

qurilgan. Turar jo y binolari esa, katta kvadrat tarzidagi xonadan va 
uning atrofi uzunchoq va to 'r tb u rc h a k xonalardan iborat bo'lgan. 
Kvadrat xonalar gum baz bilan yopilgan. Katta xonaning o ‘rtasida t o ‘i1ta 
ustun joylashtirilib. y o g 'o c h to 's in la r bilan yopilgan. Uning markazi esa, 
t o ‘rtburchak shaklida ochiq qoldirilgan. T adqiqotchilar fikricha, bu katta 
xonalar m eh m o n x o n a va hovli rolini bajargan.
Ilk o 'r ta asrlarda shahar hunarm andchiligi keng rivojlangan. 
C hoch, Samarqand. Buxoro, Poykent va janubiy S o ’g 'd shaharlari o 's h a
kezlardayoq yirik savdo-sotiq markazlari hisoblangan. Bu shaharlarda 
hunarm andchilikning kulolchiiik, shishasozlik. m etallurgiya va to 'q im a- 
chilik sohalari yuksak darajada rivojlangan b o ‘lib. ular k o ‘p hollarda 
tashqi savdo uchun m ahsulot chiqarganlar.