N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

p o ‘lat 
ishlatila 
boshlangan. Temirni o ‘choqda bir necha marta qizitib va uni bir necha 
marta sovuq suvga solib toblab poMat xosil qilingan.
Q adim gi 
Baqtiriyada 
oMroq 
dehqonchilik 
madaniyati 
bronza 
davridanoq shakllana boshlagan. Bu madaniyat Sopollitepa, JarqoMon, 
K uchuktepa, Qiziltepa, B an d ix o n -1 , Tallashkan, Jondavlattepa kabi 
qadim gi dehqonchilik madaniyati yodgorliklari asosida o ‘rganilgan.
K u ch u k tep a
Q adim gi B aqtriya hududida s o ‘nggi bronza davriga oid 
y o d g o rlik hisoblanadi. 
U 
Surxandaryo 
hududidagi 
U lanbuloqsoy 
sohilida joylashgan. Yodgorlikni 1962 yilda L.I.A lbaum tom o n id an
topilgan va 1 9 6 3 -1 9 6 7 yillar davom ida tadqiqot ishlari olib borilgan. 
Bu tadqiqotlar natijasida uning 2 ta rivojlanish bosqichi k o ‘rsatilgan. 
K eyingi 
yillarda 
Baktriya 
arxeologik 
o tiyadining 
olib 
borgan 
tadqiqotlari natijasida yodgorlik sanasi ancha aniqliklar kiritildi va 4 ta 
qurilish bosqichi aniqlandi:
K u c h u k I 
- m i l o d d a n avvalgi 1300-1000 yillar;
K u c h u k II 
- m i l o d d a n avvalgi 1000-850 yillar;
K u c h u k ’ III 
- m i l o d d a n avvalgi 8 5 0 -6 5 0 yillar;
K u c h u k IV
- m iloddan avvalgi 650—450 yillar;
Ilk antik davrga oMish - m i l . av. 4 5 0 - 3 5 0 yillar;
82

---

K uchuktepada 8 metr qalinlikdagi g ‘isht supa ustiga qurilgan atrofi 
m udofaa devorlar bilan o'ralgan qasr ochildi. Uning quyi uch qatlami 
s o ‘nggi bronza davri oid. Bu qatlamlardan q o ‘lda ishlangan rangli 
naqshli sopollar va Sopolli madaniyatiga oid charxda ishlangan sopol 
idishlar topildi. Toshdan, terrakotadan ishlangan urchuqlar, suyakdan 
ishlangan igna, bigiz, uchburchak shaklidagi bronza o ‘q uchlari 
topilgan.
Kuchuk II qatlamidan birinchi bor ikki parrakli asosi z o ‘g ‘atasimon 
qilib ishlangan bronza paykonlar topilgan. Bu davrda kulolchilik 
charxida ishlangan sopol idishlarning yangi formalari pay do boMgan. 
Ular bankasim on, cilindr-konus shaklida boMib, gardishi qan n o q sim o n
qilib ishlangan. Bunday sopol xillari s o ‘nggi bronza yodgorliklarida 
um um an uchramaydi. Shu sabab K uchuk II qatlamini olimlar soMiggi 
bronza davridan ilk temir davriga oMish davri deb hisoblaydilar. 
1977 yilda olib borilgan tadqiqotlar natijasida Kuchuk II qurilish bosqi- 
chidan 4 qator m udofaa devori bilan o'ralganligi aniqlangan. Bu devor 
bronza davridagi devorlardan 2 metr uzoqlikda qurilgan. 4 - d e v o r 4,5 
metr qalinlikdagi madaniy qatlam ustiga qurilgan. 3 -d e v o r esa aylana 
shakldagi burjlar bilan mustahkamlangan. Kuchuktepaning yuqori 
qatlamlari, y a ’ni K uchuk III va IV qurilish bosqichlari ilk temir davriga 
oidir. Bu davrlarda sopol idishlari faqat kulolchilik charxida ishlangan.
Bronza davri K uchuktepa arxeologik kompleksi Bandixon qishlo- 
gMdagi M aydatepadan ham topilgan. Bu yodgorlikda E.V.Rtveladze 
tadqiqot ishlari olib borib, Kuchuk I va Kuchuk II komplekslari 
M aydatepada 
mavjudligini 
isbotladi. 
Kuchuk 
I 
va 
K uchuk 
II 
komplekslariga tegishli yodgorliklar JarqoMonning yuqori qatlamidan. 
S h o ‘rchi 
tumanidagi 
Qiziltepa, 
B o ‘yrachitepa, 
Mirshodi 
yodgor- 
liklaridan ham topilgan.