Мустақил таълим учун материаллар kirish reja Biologiya fanlari sistemasi. Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari

Fermentlar — kimyoviy reaksiyalarni tezlatuvchi omillardir. Ularni yana enzimlar va biologik katalizatorlar deb ta’riflaydilar. Organizmda hayot jarayonlarini yumshoq, sur’ati va yo’nalishi idora qilinadigan sharoitda o’tishi, reaksiyani tezlashtiradigan qudratli qurol — katalizatorlar, fermentlar ishtirok etishiga bog’liq. Fermentlarning hammasi ham oqsil tabiatli bo’lib, hujayraning o’zida sintezlanadi. Shuning uchun fermentlar biokatalizatorlar deb ataladi. Hujayra ichida fermentlar bir vaqtda yuzlab, minglab reaksiyalarni tezlashtirib turadi. Hujayradagi har bir reaksiyaning o’tishi uchun ayrim ferment kerak bo’ladi. Demak har bir ferment alohida, aksari holda yagona birikmaga tanlab ta’sir etish xususiyatiga ega.
Тuzilishi bo’yicha fermentlar bir komponentli va ikki komponentli bo’ladi. Bir komponentli fermentlar faqat spetsifik oqsil molekulasining o’zidan iborat bo’ladi. Ikki komponentli bo’lsalar oqsil molekulasidan tashqari, yana koferment deb ataluvchi qo’shimcha past molekulyar birikma ham tutadi. Koferment fermentning faol gurahi bo’lib, u substratning kimyoviy o’zgarishini ta’minlaydi, kimyoviy guruhlarni yoki vodorod va elektronlarni ko’chiradi.
Koferment fermentning oqsil qismi (apoferment) bilan birikkandagina ferment faollashadi. Kofermentlar ishtirokisiz fermentativ reaksiya yuz bermaydi. Kofermentlarning ko’pchiligi nukleotidlar, bir oz o’zgargan, aksari fosforlangan vitaminlardir.
Organizmda minglab fermentlar mavjud. Fermentlarning nomlari. ular tezlatadigan reaksiyalar yoki ta’sir etadigan substrat nomiga "aza" qo’shimchasi biriktirish yo’li bilan tuziladi. Masalan, gidrolizlovchi ferment — gidrolaza, oksidlovchi — oksidaza, yog’ni parchalovchi — lipaza, uglevodlarni parchalovchi — karbogidraza va boshqalar.
Vitaminlarning organizmdagi roli koferment sifatida fermentativ reaksiyalarda qatnashishiga bog’liq. Ma’lumki, vitamin deb odam va hayvonlar organizmiga kundalik oziq bilan kirib turadigan faktorlarga aytiladi. Ular lotin harflarida yozilib, A, V, S, D, E, K vitaminlar deb ataladi. Organizmda vitami nlar yetishmay qolsa, moddalar almashinuvi buzilib, avitaminoz deb ataluvchi kasalliklar: raxit, shapko’rlik, qon tomirlarining yorilishi, singa va boshqa kasalliklar paydo bo’ladi.