Мустақил таълим учун материаллар kirish reja Biologiya fanlari sistemasi. Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari

Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari.
Biologiyaning turli sohalarida quyidagi ilmiy-tadqiqot metodlaridan keng foydalaniladi.
Kuzatish metodi organizmlar va ularning atrofidagi muhitda ro’y beradigan hodisalarni tasvirlash va tahlil qilish imkonini beradi. Bu metod biologiya fanining ilk rivojlanish davrida keng qo’llanilgan. Hozirgi paytda ham bu metod o’z mavqeini yo’qotgani yo’q. U botanika, zoologiya, ekologiya va biologiyaning boshqa ko’pgina sohalarida keng qo’llaniladi.
Turli sistematik guruhlar, tirik organizm jamoalari, organizmlar, ularning tarkibiy qismlaridagi o’xshashlik va farqlar taqqoslash metodi yordamida aniqlaniladi. Mazkur metoddan sistematika, morfologiya, anatomiya, paleontologiya, embriologiya va shu singari fanlarda keng foydalaniladi. Bu metod orqali hujayra nazariyasi, biogenetik qonun, irsiy o’zgaruvchanlikning gomologik qatorlari qonuni kashf etilgan. Turli sistematik guruhlar, organizm, organlarining tarixiy jarayonda paydo bo’lish qonuniyatlari tarixiy metod orqali aniqlaniladi. Mazkur metod yordamida organik dunyoning evolutsion ta’limoti yaratildi. Eksperimental metod bilan tirik tabiatdagi organizmlardagi voqea-hodisalar boshqa metodlarga nisbatan chuqur o’rganiladi. Keyingi paytlarda elektron hisoblash texnikasining rivojlanishi bilan biologik tadqiqotlarda modellashtirish metodidan ham foydalanilmoqda. Modellashtirish mazmuni tirik tabiatdagi biror voqea-hodisa yoki uning muhim jihatlarini model tarzida qayta tiklab o’rganishdan iborat. Tasvirli model matematik belgilarga aylantiriladi va ma’lum vaqtdan keyin unda qanday o’zgarishlar, hodisalar ro’y berishi mumkinligi elektron hisoblash mashinasi yordamida aniqlanadi. Modellashtirish metodining afzalligi shundaki, u tirik tabiatda kelgusida ro’y beradigan voqea-hodisalarni oldindan bilish imkonini beradi.
Biologiya fanining nazariy va amaliy ahamiyati. Biologiya fani juda muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo’lgan muammolar yechimida faol ishtirok etadi. Ma’lumki, jahon aholisining soni yildan-yilga ortib bormoqda. Shu tufayli ularni oziq-ovqat, kiyim-kechak bilan ta’minlash zarur. Binobarin, ser-mahsul hayvon zotlari, o’simlik navlarini yetishtirish hozirgi paylcla nihoyatda dolzarb vazifa hisoblanadi. Bu masala bilan seleksiya fani shug’ullanadi. Genetika va evolutsion ta’limot seleksiyaning nazariy asgsi hisoblanadi
Keyingi paytlarda suv, havo, tuproq ifloslanib ketdi, ular o’simliklar, hayvonlar, odam hayotiga xavf tug’dirmoqda. Slumga ko’ra tabiat muhofazasi bilan har bir inson shug’ullanishi kerak degan fikrlar keng tarqalmoqda. Sog’lom avlod yetishtirish tabiatni muhofaza qilish bilan uzviy bog’liqdir. Tabiat muhofazasi bilan amalda shug’ullanish uchun tabiatda har bir turning biotik va abiotik aloqalari ustida kuzatishlar olib borish, undagi sabab va oqi-batni aniqlash kerak. Bu masalani biologiya, xususan ekologiya fanisiz hal etib bo’lmaydi. Inson va hayvon organizmi uchun zarur bo’lgan oziqlar oqsil, aminokislotalar, vitaminlarni sintez qilish, faol moddalar—antibiotiklar, gor-monlarni sanoat miqyosida ishlab chiqarish, gen injeneriyasi, biotexnologiya-ning rivojlanishi bilan uzviy bog’liqdir. Odamlarda uchraydigan ko’pgina kasalliklarning moddiy sabablari bor. Chunonchi qandli diyabet, fenilketonuriya, galaktozemiya va bo’qoq kasalliklari odam organizmida moddalar almashinuvi jarayonining buzilishi oqibatida paydo bo’ladi. Odamdagi irsiy kasalliklarning sabablarini aniqlash, ularning oldini olish, davolash usullarini ishlab chiqish tibbiyot bilimlaridan tashqari biologik bilimlarni ham o’zlashtirishni talab etadi. Binobarin, biologiya qishloq xo’jalik fanlari, tibbiyot uchun nazariy asos hisoblanadi. Bu fanlarning hammasi biologiya fanini o’rganish nima uchun kerak, degan savolga javob beradi.
Nag bir yigit-qiz ko’proq bilim boyligiga ega bo’lib, tirik tabiatning rivoj-lanish qonunlariga asoslanib, tajribalar olib borish ko’nikmalarini egallab mus-taqil respublikamiz oldidagi biologiya fani bilan bog’liq muammolarni yechish-da yordam berishiga ishonchimiz komil.
Savol va topshiriqlar
1. Biologiya aiamasini qaysi olimlar tomonidan fanga kiritilgan?
2. Biologiya fanlar tizimiga qaysi fanlar kiradi?
3.Biologiyani o’rganish metodlarini sanang.
4. Biologiyaning nazariy va amaliy ahamiyatini ayting.