Мустақил таълим учун материаллар kirish reja Biologiya fanlari sistemasi. Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari

Oqsil molekulasining tuzilishi. Oqsil molekulasi birin-ketin qator terilgan aminokislotalar zanjiridan tashkil topgan. Bu zanjir aminokislotaning karboksil guruhi bilan qo’shni aminokislotaning aminoguruhlari suv molekulasini ajratib, o’zaro bog’lanishidan hosil bo’ladi.
Shu usulda aminokislotalar qo’shilishidan hosil bo’lgan mahsulol peptid, aminokislotalarni bir-biriga bog’lovchi aloqa peptid bog’i deb alaladi. Peptid ikkita aminokislotadan tuzilgan bo’lsa, dipeptid, uchtadan tripeptid, to’rttadan bo’lsa teatrapeptid va hokazo; ko’p amniokislota qoldiqlarini saqlasa polipeptid deb ataladi.
Zanjirda aminokislotalar soni 50 dan kam bo’lsa, ular shartli ravishda polipeptidlar, 50 dan ortiq bo’lsa, oqsillar deb ataladi. Peptid bog’ning hosil bo’lishi quyidagi tenglamada tasvirlangan:
Oqsilning tuzilish darajalari. Oqsil molekulalari o’z geometrik shakli bilan farqlanadi. Ularning birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi tuzilish darajalari mavjud.
Oqsilning birlamchi strukturasi deganda polipeptid zanjirida, peptid bog’lar bilan birikkan aminokislotalar soni va ketma-ketligi tushuniladi. Aminokislotalar ketma-ketligi oqsilning biologik funksiyasini belgilaydi.
Oqsilning ikkilamchi strukturasi —spiralsimon shaklda bo’lib, yaqin joylashgan. CO va NH guruhlari orasidagi vodorod bog’lari yordamida hosil bo’ladi. Ikkilamchi sturukturali oqsillarga keratin, kollagen misol bo’la oladi.
Oqsilning uchlamchi strukturasi — polipeptid zanjirning zich globula shaklida bo’lishidir. Uchlamchi strukturali oqsilga mushak oqsili — mioglobin) misoldir. Ikkilamchi va uchlamchi struktu- ralar hosil bo’lishida vodorod, ionli, disulfid, gidrofob bog’lar muhim ro’l o’ynaydi.
Oqsilning to’rtlamchi strukturasi — bir necha polipeptid zanjiridan tuzilgan murakkab oqsillarda kuzatiladi. Bu zanjirlar gidrofob, ionli, vodorod bog’lar orqali birikkan. Muhit sharoitiga qarab bu bo’laklar qo’shilib (assosiaisiya) yoki ajralishib (dissosiatsiya) turadi. Bunga gemoglobin molekulasi misol bo’la oladi (7-rasm).