Mustafo Cho`qay

Shunisi muhimki, Mustafo Cho‘qayev bu fikrlarini dalillar ekan, faqat partiya hujjatlariga, syezdlar, plenumlar konferensiyalarning qarorlariga, sovet hokimiyatining ishonchli odamlari aytgan va sovet partiyaviy matbuotida e’lon qilingan materiallarga tayanadi. Masalan, «Turkiston sovetlar davrida chinakam erkinlikka erishdi, bu yerda milliy masala uzil-kesil hal qilindi» degan fikrni rad etar ekan, unga qarshi «Toshkentlik bolsheviklarning o‘ziga xos hokimligi ostida Turkistonda mustamlaka rejimning davomi o‘laroq yangi davr boshlandi…» degan fikrni olg‘a suradi. Bu da’vo partiyaviy hujjatlardan va sovet matbuotidan olingan dalillar bilan chuqur isbotlanadi. Ma’lumki, sovet hokimiyatining dastlabki yillarida Turkistonda dahshatli ochlik yuz bergan, oqibatda, sovet matbuotining xabar berishicha, 1 114 000 odam o‘lgan edi. Mustafo Cho‘qayev bu ochlikni bolsheviklar ongli suratda uyushtirganini va «dunyoning hech bir burchagida bunday mudhish tarzda sinab ko‘rilmagan «ochlik siyosati» orqali milliy ozodlik harakatiga zarba bermoqchi bo‘lganini isbot qiladi.

Buning uchun u o‘sha paytda katta mansablarda xizmat qilgan Turor Risqulov

kitobidan parcha keltiradi: «Turkistondagi Oktyabr to‘ntarishining rahbarlaridan biri Tobolin Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi majlislaridan birida to‘g‘ridan-to‘g‘ri «qirg‘izlar iqtisodiy qoloq bo‘lganlari uchun ham, ular baribir, qirilib ketishga mahkumdir. Shuning uchun inqilob butun kuchini ochlikka qarshi kurashga emas, yaxshisi frontni mustahkamlashga qarshi qaratish kerak» degandi. Millionlab odamlarning qirilayotganini, butun o‘lka alamli faryodlardan bo‘g‘ilib yotganini ko‘ra-bila turib shunday demoq uchun odam mutlaqo vijdonsiz, o‘ta behayo bo‘lmog‘i kerak. Faqat o‘ziga bino qo‘ygan, o‘zini dunyoning ustuni deb bilgan, boshqa xalqlarni mensimaydigan ashaddiy shovinistgina shunday qilishi mumkin. Bunday sharmandali qarashlar sovet yoki partiya tashkilotlari tomonidan va o‘sha kezlarda, na undan keyin qoralandi. Aksincha, Tobolin o‘lgandan keyin uning nomi abadiylashtirildi. Tarix kinoyasini qarangki, Toshkentning shundoqqina biqinida, Chimkent viloyatining Sariog‘och rayonidagi kattagina qishloq hozir ham Tobolin nomida atalib kelinmoqda.