Mustafo Cho`qay

Pyer. Ryonodel maqolani qisqacha tahlil qilib, lo‘nda-lo‘nda jumlalarda fazilatlarini sanab, yuqori baho beradi va uni Turkistondagi haqiqiy ahvolni ochib beruvchi qimmatli hujjat deb hisoblaydi.

[Forwarded from Muslimbek]

[Forwarded from Muslimbek]

Maqolaning ahamiyati haqida Pyer Renodel yozadi: «Bu risola ming-minglab turkistonliklar mustabid to‘zum qurboni bo‘lganligi to‘g‘risida guvohlik beradi; bu risola butun mamlakatni jaholat boshqarayotgani, shu ma’noda, ayrim bolsheviklarning o‘zlari ham e’tirof etganlari kabi, marksizm-leninizm deb atalmish ta’limog, faqat sarob-nayrang ekanligi to‘g‘risida guvohlik beradi, bu risola agrar revolyutsiya niqobi ostida qishloq xo‘jaligini yoppasiga jamoa-jamoa qilib, yoppasiga majburiy ekspluatatsiyaga tayyorlayotgani, butun iqtisodiyot faqat aldovga va tashib ketishga mo‘ljallanayotgani to‘g‘risida guvohlik beradi. «Bu so‘zlar bugun emas, kecha emas, 63-yil avval — 1928 yilda yozilgan. Bugun esa biz bu gaplarning mutlaqo haqiqat ekani tarix tomonidan to‘la tasdiqlanganyga guvoh bo‘lib turibmiz.

Mustafo Cho‘qayev maqola boshida vakillarning «safarimizda to‘la erkin bo‘ldik, qayerni istasak, shu yerni borib ko‘rdik, kim bilan istasak, shu odam bilan suhbatlashdik» degan gaplari aoossiz ekanini isbotlaydi. U delegatsiya a’zolarining birontasi mahalliy tillarni bilmasligini, hamma joyda tilmochlar orqali ish yuritishganini aytadi. Shunday ekan, tilmochlar maxsus tayyorlangani, har xil tashkilotlardan mufassal yo‘riqlar olib ishlagani aniq. Yoxud ular o‘sha tashkilotlarning maxfiy xodimlari bo‘lishlari ham mumkin. Mafkura muassasalari bu tashkilotlar, bilan birga

har qanday hollarda ham yo‘qni bor, oqni qora, qorani oq qilib ko‘rsatish havosini olgan. Aslida hayotga chuqur nazar tashlansa, o‘sha yillarda Turkiston hayotida na milliy erkinlik, na inqilobiy farovonlik yo‘qligi yaqqol ko‘rinadi-qoladi.

har qanday hollarda ham yo‘qni bor, oqni qora, qorani oq qilib ko‘rsatish havosini olgan. Aslida hayotga chuqur nazar tashlansa, o‘sha yillarda Turkiston hayotida na milliy erkinlik, na inqilobiy farovonlik yo‘qligi yaqqol ko‘rinadi-qoladi.