Mustafo Cho`qay

Mustafo Cho`qay

Mustafo Cho`qay faoliyati

MUSTАFO ChOʼQАY (Choʼqaev) (1886, Oqmachit, Qozogʼiston — 1941.27.12, Berlin) — Turkiston mustaqilligi uchun kurashchi, Turkiston muxtoriyati hukumati Bosh vaziri. Otasi Choʼqaybey Toʼrgʼay dodxoh oʼgʼli (1912 y.v.e.) boʼlis (volostь) boshligʼi edi. Mustafo Choʼqay boshlangʼich maʼlumotni Oqmachitda olgach, Toshkentdagi rus gimnaziyasida oʼqidi (1902—10), Peterburg universitetining huquq f-tini tugatdi (1917). Rossiya 4-Davlat dumasining musulmonlar fraktsiyasida Turkiston ishlari boʼyicha kotib boʼlib ishladi (1917 y. fev.gacha). Keyinchalik Muvaqqat hukumat Bosh vaziri А. F. Kerenskiy boshchiligidagi komissiya tarkibida Turkistonda boʼldi. 1917 y. apr.da Petrograddan Toshkentga qaytdi va siyosiy voqealar ichida boʼldi. Turkiston oʼlkasi musulmonlari Markaziy Shoʼrosi raisi, «Birlik tugʼi» (qozoqcha) gaz.ning muharriri. Turkiston muxtoriyati hukumatining tashqi ishlar vaziri (1917—18), Bosh vazir (1918 y. yanv. dan).

Ozod Sharafiddinov

Ozod Sharafiddinov

MUSTAFO CHO‘QAYEV

Qozoq shoiri O‘ljas Sulaymonov «Az i Ya» kitobida akademik Grekovning «Kiyev Rusi» asaridan bir parcha keltiradi: «Ham yozma, ham boshqa manbalar xizmatimizga muntazir. Ammo manbalar qanday bo‘lishidan qat’i nazar, faqat bir holdagina foydali bo‘lishi mumkin — tadqiqotchining o‘zi undan nima istashini yaxshi bilmog‘i kerak». O‘ljas Sulaymonov bu ko‘rsatmani keskin tanqid qiladi. Chindan ham, yuksak rutbalik rahbarlarning og‘ziga qarab ish yuritishni odat qilib olgan ancha-muncha «olimlar» taniqli akademikning bu gapini o‘zlari uchun muqaddas dasturil amal qilib oldilar. Ular turli-tuman asarlarida tarixni xolisona yoritish o‘rniga undan o‘z maqsadlariga mos keladigan hodisalar va faktlarni tanlab yoritish, qolganlarini esa xas-po‘shlash yoxud bilib bilmaganga olish yo‘lidan bordilar. Biroq gap faqat mashhur akademikning nazariy ko‘rsatmasida ham emas. Bu qo‘rsatmaning o‘zi mamlakatimizda 20-yillardayoq qaror topgan muayyan ijtimoiy-siyosiy vaziyatning samarasi o‘laroq maydonga kelgandi.