Muqaddima

QONNING SHAKLLI ELEMENTLARI 
 
     Odam  qonida  uch  turdagi  hujayralar  uchraydi:  eritrotsitlar  (qizil  qon  tanachalari), 
leykotsitlar (oq qon tanachalari) va trombotsitlat (qon plastinkalari). Qonning bu shaklli 
elementlari soni, tuzilishi, yetilishi, bajaradigan vazifasi bilan bir-biridan farq qiladi. 
     Eritrotsitlar  qondagi  son  jihatidan  eng ko‘p  bo`lgan shaklli element. Eritrotsitlarning 
eng asosiy xususiyati yadrosizligidir. Erkaklar qonining 1 mkl da o‘rta hisobda 5,1 mln, 
ayollarnikida esa – 4,6 mln eritrotsit bo`ladi. 
     Eritrotsitlarning soni fiziologik va patologik holatlarda o‘zgarib turadi. Ular sonining 
oshishi  eritremiya,  kamayishi  –  eritropeniya  yoki  anemiya,  deyiladi.  Eritremiya  baland 
tog‘ga  ko‘tarilganda,  odam  organizmini  kislorod  bilan  ta‘minlashni  qiyinlashtiradigan 
kasallik 
rivojlanganda  (o‘pka,  yurakning  surunkali  kasalliklarida),  kislorod 
yetishmovchiligi tufayli yuzaga chiqadi. 
     Eritropeniyaga  eritrotsitlar  yaralishining  sekinlashishi, tez  yemirilib  ketishi  yoki  qon 
yo‘qotilishi sabab bo`ladi. 
     Katta  odamning  qonida  jami  25x10
12
-30x10
12
  eritrotsit  bo`ladi.  Qondagi  eritrotsitlar 
yig‘indisi eritron deyiladi. 
     Eritrotsitning  tuzilishida  tayanch  –  stroma  va  yuza  qavati  –  qobig‘i  tafovut  qilinadi. 
Qobiqning  tuzilishida  boshqa  hujayra  membranalarining  tuzilishidan  farq  yo‘q.  Uning 
kationlar uchun o‘tkazuvchanligi juda past, ammo anionlarni bemalol o‘tkazadi. 
     Eritrotsitlar massasining 34% quruq modda, quruq moddaning 90% gemoglobin. 
     Odam  eritrotsitlari  o‘ziga  xos  shaklga  ega:  o‘rtasi  yupqa  kulchaga  o‘xshaydi  (31-
rasm). Diametri 7,2-7,5 mkm, qalinligi 2,2 mkm. Eritrotsitning o‘rtacha hajmi 90 mkm
3
. 
Katta odam qonidagi barcha eritrotsitlarning umumiy yuzasi 3000 m
2
, ya‘ni butun gavda 
yuzasidan 1500 marta ortiq. Bunday katta yuzaning hosil bo`lishi bir tarafdan eritrotsitlar 
soniga bog‘liq  bo`lsa,  ikkinchidan shakliga  bog‘liq.  Agar  eritrotsit shakli  shar shaklida 
bo`lganda,  yuzasi  20%  kam  bo`lar  edi.  Bunday  sharning  radiusi  2,5  mkm  ni  tashkil 
qilardi  yoki  yuzasidan  eng  uzoq  nuqtasigacha  bo`lgan  masofa  2,5  mkm  ga  teng  bo`lar 
edi. Kulchasimon eritrotsitlar qobig‘idan eng uzoq nuqtasigacha bo`lgan masofa 1 mkm 
dank  kam.  Demak,  eritrotsitlar  ichida  eng  chuqur  joylashgan  gemoglobinning 
molekulasigacha kislorod tez yetib boradi. 
     Eritrotsitlarning  o‘ziga  xos  shakli  va  yadrosizligi  kislorodni  o‘pka  kapillyarlaridan 
o‘tayotganda tezroq  biriktirib olish va to‘qimalarga toia yetkazishga qaratilgan. Yadroli 
hujayralarda  modda  almashinuvi  va  unga  aloqador  kislorod  sarfi  bir  necha  o‘n  marta 
yuqori bo`ladi.