Mundarija kirish 3 bob. So‘zning funksiyasi

Bu uy usta Safarning mehmonxonasi ekan (O. Husanov. Taqilmagan uzuk).

Bu joy- daryoning tirsagi (Y.Shamsharov. Vorislar).

1. 
   공항은 사람들이 만드는 속도의 물결이다. (이병률, 바람이 분다 당신이 좋다,
   

40 bet)

Aeroport odamladan yasalgan to’lqindir.

2. 
   이 곳은 강의 중간지점이다.
   

Bu joy – daryoning tirsagi.

O’zbek tilidagi birinchi gapda va koreys tilidagi birinchi misolda usta Safar hamda 사람들이 만드는 (odamlardan yasalgan) so‘zlari morfologik nuqtai nazardan sifat funksiyasini bajarayotganligini va sintaktik nuqtai nazardan esa, aniqlovchi funksiyasida kelayotganligini ko‘ramiz. Chunki o’zbek tilidagi mehmonxona va koreys tilidagi 물결 (to’lqin) so’zlari o’zidan oldin kelgan shu birikmalar tomonidan aniqlanmoqda. Ikkinchi misollarda ot kategoriyasiga mansub tirsagi va 중간지점 (tirsagi) so‘zlari fe’l funksiyasida

kelayotganligini ko‘ramiz. Ayni paytda tirsagi so’ziga shu funksiyani berayotgan sanalmoq fe’li yashirin holda kelmoqda. Biroq, shunday bo‘lsa-da, u tirsagi so‘zining nafaqat morfologik kategoriyasi mazmuniga, balki sintaktik funksiyasi mazmuniga ham ta’sir etmoqda. Boshqacha aytganda, bu so‘z otlarga xos bo‘lgan to‘ldiruvchi, izohlovchi, aniqlovchi va hokazo funksiyalarning birida emas, balki gapning bosh bo‘laklaridan biri – kesim vazifasida kelmoqda.

Koreys tilidagi misolda ham 중간지점 (tirsagi) so’zi ot so’z turkumiga mansub bo’lib, ayni shu gapda kesim vazifasini bajarmoqda.

Gap tarkibida biror bir so‘zning o‘z morfologik kategoriyasiga xos belgilar doirasidan chiqib, ikkinchi bir kategoriyadagi belgilarni qabul qilishini funksional transpozitsiya hodisasi deb ataymiz¹. Umumiy tilshunoslikka oid manbalarda transpozitsiya keng va tor ma’nolarga ega bo‘lgan termin ekanligi qayd etiladi. Keng ma’noda transpozitsiya ma’lum bir til formasining boshqa formaga ko‘chirilishi asosida namoyon bo‘ladi. Masalan, zamon, shazs-son, mayl shakllarining hamda so‘z ma’nosining metaforik, metonimik ko‘chirilishi kabilar shular jumlasidandir. Tor ma’noda esa, transpozitsiya so‘zlarning turkumdan turkumga ko‘chishiga daxldor hodisalarni o‘zida aks ettiradi.Shunga ko‘ra uning ikki turi: 1) to‘liqsiz yoki sintaktik transpozitsiya; 2) to‘liq yoki morfologik transpozitsiya farqlanadi².

Funksional transpozitsiya hodisasini har qanday morfologik kategoriyaga xos so‘zlar misolida ham kuzatish mumkin:

1. 
   Muncha shirin bu bola! (O‘.Hoshimov. Duyoning ishlari).
   

어쩜 이렇게 귀여운 아이가 있을까!

2. 
   Aytishga oson. Hammasi ishlik odamlar (O‘.Usmonov. Sirli sohil).