Mundarija Kirish 1 bob. Avtomobillarda yuklarni tashish jarayonini nazariy asoslari

Navigatsion xisoblashlar usuli. Joylashuvni aniklashning bu usullari TVning tezlanishlar, burchak tezliklari, bosib utilgan yul va yunalishni aniklash datchiklari yordamida xarakat parametrlarini ulchashga asoslangan. Olingan ma’lumotlar asosida TVning boshlangich ma’lum bulgan nuktaga nisbatan joriy vaktdagi joylashuvi aniklanadi. Umumiy xolatda, mazkur usullardan radionavigatsiya usullarini kullaydigan tizimlarda foydalanish mumkin. Navigatsion xisoblashlar usulining asosiy afzalligi - bort kurilmalari yordamida navigatsion signallarni kabul kilish shartlari bilan boglik emasligida. Binolari zich joylashgan shaxar xududida er usti aloka tizimlari va xattoki SYNTlaridan signallarni kabul kilish kiyin bulgan chastkalar uchraydi. Bunday uchastkalarda bort navigatsiya uskunalari X,Tning koordinatalarini xisoblash imkoniga ega em

aslar. Radionavigatsion tizimlarning kabul kilish antennalari TVda shunday joylashtirilishi kerakki, bunda TV navigatsion signallarni iloji boricha yaxshi kabul kilish imkoniga ega bulishi kerak. Bu esa, TVni kuriklash zarurligida yoki ularda yuklarni tashilayotganda jinoyatchilarga kul kelishi mumkin. Navigatsion xisoblashlar usullarining kamchiliklari sifatida xaraka parametrlarini ulchashda yigilgan xatoliklarni korreksiyalash zaruriyati, bort navigatsiya uskunalarining etarlicha kattaligi, bort uskunalarini yaratishda ruxsat etilgan kichik gabaritli elementar bazaning yukligi (akselerometrlar, bosib utilgan yulni avtonom xisoblagichlar, yunalish datchiklari), bort xisoblagichida xisoblash maksadida xarakat parametrlarini kayta ishlashning murakkabligi.

Xatto, joylashuvni aniklash usullari va uskunalarining kiskacha tavsifi xam, foydalanuvchining barcha talablariga javob berishga kodir universal tizimning mavjud emasligi xakidagi xulosaga olib keladi. Samarali ishlovchi joylashuvni aniklash tizimlarini yaratish vazifasi konkret usulni tanlashdan kura ancha muximrok vazifa ekanligiga ishonch xosil kilinadi.
Xrzirgi kunda AVL-tizimlar bilan ishlashga muljallangan elektron xaritalarni yaratish masalalari dolzarb bulib turibdi. Transport magistrallarining aloxida uchastkalaridagi tirbadliklari xakidagi ma’lumotlarni kayd kilishdan tortib to yul sharoitini operativ korreksiyalashni tashkil etish imkoniyati bor tizimlar ustunlikka ega bo`ladi.
Tashishlarni tashkil etishda avtomatlashtirilgan dispetcherlik boshkaruvi bo`linmalari tarkibi
Axborot ta’minot tizimini mukammallashtirish transport tizimining samarali ishlashi va xavfsizligi uchun zarurdir. Ushbu soxadagi davlat transport siyosatining xolatini amalga oshirish, ma’lumot olish usullari va manbalarining ishonchliligi bilan bevosita boglikdir.
Yo`lovchilar va yuklarni avtomobil transporti orkali tashish xavfsizligini axborot ta’minoti IIV organlari, tez tibbiy yordam xizmati va FXE (Favkulotda xodisalar Vazirligi)bulinmalari bilan uzaro tezkor (operativ) ta’sir orkali amalga oshishi mumkinligini inobatga olgan xolda, xokimliklar yulovchi transportining barcha turlari xarakatini litsenziyalash va muvofiklashtirish departamenti, axborotlashtirish, aloka va er usti transport tizimi soxalarida yagona texnik siyosatni amalga oshirish ishlariga aloxida e’tibor karatmokda.
Yer usti transporta boshkaruvi tizimlarining texnologik echimlarini birligi, kullanilayotgan radionavigatsion va aloka vositalarining unifikatsiyasi va birgalikda kullanilishi, joyi va vakti bilan berilgan YTX (Yul-transport xodisalari)tartibbuzarliklarining kursatilgan barcha turlarining, tuknashuvlarning, FX,(Favkulotda xodisalar)ning yagona bankini tashkil etish imkoniyatini ta’minlashi kerak. YTXlarning aloxida kismlari xakidagi statistik ma’lumotlar asosida, transport okimining urtacha xarakat tezligini, YTX sonini baxolash va tavsiyalar berish mumkin, masalan, YXXB(Yul xarakat xavfsizligi bulimi)da ruxsat etilgan xarakat tezligini uzgartirish, svetoforlar urnatish buyicha, YNB(Yul nazorati bulimi)da xarakat chiziklari sonini oshirish zaruriyati buyicha tavsiyalar beriladi va xokazo.
TVning turgan joyini avtomatik aniklash asosida, dispetcher eng kiska muxlat ichida, vaktning eng kam sarfi bilan, YTX, yoki FXlarda texnik, tibbiy va boshka yordam bilan chikishni tashkil etish imkoniyatiga ega. Xodisa katnashchilarining axvoli tugrisida radiosuxbatlar va maslaxatlar utkazish imkoniyati mavjud. Bunda barcha suxbatlar kaydi, shuningdek, TVning maxalliy xaritadagi xarakat vakti va trassasi kaydi xam olib boriladi.
Agar transport tizimining axborot ta’minoti tizimini, shaxar yulovchi transportlari, shuningdek, maxsus va yuk transporta boshkaruvlarining ierarxik tuzilishida kurib chikadigan bulsak, unda boshkaruv boskichlari buyicha u kuyidagi funksional vazifalarning bajarilishini ta’minlaydi.
"A" boskich - yukori: shaxar boshkarmasi. Bu erda shaxar yulovchi tashish markazlashtirilgan boshkaruvining, shuningdek, turli vazirliklar va idoralarning dispetcherlik va axborot tizimlari orasida samarali axborot almashinish imkoniyatiga ega bulgan, yagona axborot bazadagi shaxar boshkaruv tizimining muxim soxalariga xizmat kursatadigan, markazlashtirilgan boshkaruv tashkilotining masalalari xal kilinadi.
Transport va boshka shaxar xizmati bulinmalari funksional vazifalarini bajarish jarayonidagi xarakatning muvofiklashtirilishi ta’minlanadi. SHaxar transport majmuasini ishlatish natijalarining uzluksiz monitoring kilinishi va tekshirilishi asosida, yuklarni shaxar chegarasida, transport vositasida tashuvchi maxsus avtomobil transporta korxonalarga va xususiy tashuvchilarga tavsiyalar ishlanmasi bilan birgalikda, uni mukammallashtirish va rivojlantirish yunalishlarini ishlab chikilishi olib borilmokda.
"B" boskich - asosiy: dispetcherlik boshkaruv markazi (DBM). Bu erda ajratilgan transport vositalarining, yulovchi, texnologik va maxsus transportlar dispetcherlik boshkaruvining xavfsizligini ta’minlash va samarali ishlashi bilan boglik bulgan operativ masalalar echiladi. Tizimni yuk transporti boshkaruvi borasida ishlatish, logistik masalalar echimini faollashtiradi, shuningdek, intermodal tashishni tashkil etish imkoniyatini yaratadi.
Yunalishlardagi xarakatlanuvchi tarkib ishini axborot tizimi orkali tezkor boshkarishning asosiy vazifalari
Boshkaruvning xar bir darajasida karor kabul kilish jarayonining uziga xos jixatlari buladi. Bu tashishlarni tashkil kilish tizimi urta va yukori darajalarini boshkaruv tuzilmalarida karorlarni ishlab chikishga tugridan-tugri taalluklidir.
Tezkor tartibga solish YUk avtotransportining tezkor boshkarishning avtomatlashtirilgan tizimi (YU-TBAT) boshkaruv kismidagi eng faol funksional faoliyatlardan biridir. Tashish jarayonlaridagi me’yorlar buzilganda tezkor tartibga solish oddiy kadamlar ketma-ketligini shakllantirish modeli usulidan foydalanib, bu jarayonga boshkaruvchi ta’sirlarini ishlab chikadi. SHu elementar kadamda tartibga solish jarayonida yagona karor kabul kilish uchun xam tashish jarayonining kechishini, tizimdagi cheklanishlarni xam tavsiflovchi kandaydir aloxida belgilar kiritiladi. Bu belgilar uzlarining muximlik darajasi buyicha yagona mezonga birlashadi. Xar bir kadamda kabul kilinadigan karor xakikatan xam tezkor bulishi uchun dasturiy-matematik apparati yordamida funksional faoliyatlarning mavjud yoki mavjud emasligini aniklash zarur.
Tartibga solishning asosiy vazifalari kuyidagilar:

• 
  tashishlarda rejadagi topshirikdan chetga chikishni tezkor bartaraf kilish, mexnat resurslari va transport vositalarini ratsional kayta taksimlash;
  
• 
  tashishlarning rejadagi xajmlarini bajarish;
  
• 
  dam olish va bayram kunlarida ishni tashkil kilish.
  

Funksiyani tartibga solishni dispetcher (YU-TBAT operatori), konkret ob’ektda chetga chikishlar yuzaga kelganda amalga oshiradi, ob’ektlarda tashishlar rejasi uzgarganda tuzatish kiritilgan smena-sutkalik reja (SSR) muxr bosish uchun beriladi, malumotlar bazasida kayd etiladi (agar u markaziy dispetcherlik stansiyasi (MDS) raxbarlarini koniktirsa) va tegishli avtotransport korxonasi(ATK)ga beriladi. Nazorat kilinayotgan ob’ektda yuzaga kelgan vaziyatni aniklash, shuningdek, xududiy birlashmaning MDS xodimlarining karorlarini kayd kilish dialog rejimida kechadi. SHuni e’tiborga olish kerakki, avtomobillarning ob’ektlar orasida kayta taksimlanishi cheklangan, chunki biriktirilgan ob’ektlarning ekspluatatsiya sharoitlari xar bir ATKning iktisodiy rejasida xisobga olinadi.
Tezkor rejimda maksadlarga erishish va YU-TBATning optimal faoliyati uchun tartibga solish omillari kuyidagilar:

• 
  zamonaviy texnik vositalar yordamida tezkor boshkarishni markazlash tamoyilidan foydalanish;
  
• 
  tashish jarayonida ishtirok etuvchi keng doiradagi xodimlarining xolati xakidagi ma’lumotga tezkor kirishni ta’minlaydigan real vakt rejimini kullash;
  
• 
  tizimning faoliyati va uni takomillashtirishini muntazam taxlil kilish;
  
• 
  YU-TBAT berilgan rejimda eng tezkor boshkarishni taminlaydigan tartibga soluvchi vazifasini bajaradi.
  

YU-TBAT xodimlarining asosiy vazifasi shundan iboratki, moddiy va mexnat resurslarini tartibga solishning barcha zamonaviy usullari va algoritmlaridan foydalanib, boshkaruv karorlari xisobiga tashish jarayonini optimallashtirishdir. Boshkarish bu xolatda tartibga solish algoritmlari ikkita tarkibiy kismi kurinishida amalga oshiriladi: SSRni umumiy kayta rejalashtirish algoritmi, bunda resurslar va tezkor axborotni tartibga solish elementlari ishtirok etadi. SHuningdek, tashish jarayoni davomida SSRni lokal kayta rejalashtirish algoritmi.
YU-TBAT faoliyati jarayonida lokal kayta rejalashtirish ustunlik kiladi. Bunday xolatda tartibga solish jarayoni kuyidagi tashkil etuvchiladan iborat buladi:

• 
  tashish jarayonining kechishini joriy baxolash;
  
• 
  SSRni rejalashtiriladigan davrning oxirida bashorat kilish;
  
• 
  lokal kayta rejalashtirish xakida karorlar kabul kilish;
  
• 
  SSRni bajarishni yangicha davom ettirish taktikasini ishlab chikish;
  
• 
  rejaning yangi variantini ijrochilarga etkazish;
  
• 
  ijrochilar boshkaruv karorlarini bajarishini nazorat kilish;
  
• 
  SSRning bajarilishini ta’minlash.
  

YU-TBATda tartibga solish algoritmi kulay bulishi, boshkaruvning tezkorligini ta’minlashi xamda vakt, mexnat va vositalar xarajatlarini minimallashtirish kerak.
YU-TBATda tezkor xisobga olish va taxlil kilish tashish jarayonining kechishini aks ettiradi. Bu tashish jarayonining joriy xolati xamda uning rejadagi va me’yoriy kiymatlarga mos kelishiga oid muayyaan doiradagi xakikiy ma’lumotlarni tuplash, kayta ishlash va takkoslash xisobiga amalga oshiriladi.
X,isobga olish funksiyasining kiruvchi axboroti - yuk avtomobilarning sutka davomidagi ishini tavsiflovchi xujjatlar xisoblanadi, xususan: avtomobillar ishini xisobga olish xakidagi ma’lumot, liniyadagi avtomobillar ishini tezkor xisobga olish xaydovchilarning ish rejimlari, dispetcherlarning sutkalik xisoboti, bir sutkada tashish jarayoni xakidagi statistik ma’lumotlar, bir oylik statistik ma’lumotlar.
Tezkor boshkaruvning qayd qilish ma’lumotlarini taxlil qilish
Taxlil xisobga olish funksiyasi ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi. ^isobga olish ma’lumotlaridan tashkari, rejaning bajarilmaganligi sabablari xakidagi ma’lumot kelib tushadi. Taxlil qilishning chikuvchi axboroti -rejaning bajarilmaslik sabablari, uni tuzatish buyicha tavsiyalar, bir sutkada avtomobillarning kursatkichlari, ob’ektlarda avtomobillarning ish kursatkichlari, rejaning bajarilishiga kursatkichlarning ta’siri dispetcher va operatorlar faoliyatining taxlilini tavsiflovchi xujjatlar xisoblanadi.
Xisobga olish va taxlil kilish yuklarni bevosita tashish jarayonida, yangi ob’ektlarda kelgusidagi tashish sharoitlarini urganish uchun xam zarur. Buning uchun xodimlar tomonidan kuyidagi ishlar bajariladi:

• 
  mijozlar, yuk okimlari va tashish sharoitlarini urganish;
  
• 
  yuklar mavjudligining balansi, ATKning imkoniyatlari va ob’ektning texnik jixatdan kurollanganligi asosida, mijozlardagi mumkin bulgan tashishlar xajmini aniklash;
  
• 
  tashish jarayonini tashkil kilish va mukammal texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlarini urganish;
  
• 
  tashishlarni nazorat kilish va tartibga solishning ilgor usullarini aniklash;
  
• 
  shu ob’ektdagi transport ishini tezkor xisobga olish va ishonchli axborotni uzatishning ilgor usullarini aniklash;
  
• 
  YU-TBATning EXM bilan dialog rejimi uchun shu ob’ektda terminallar periferiya kurilmalari va aloka vositalarini kullash imkoniyatlarini urganish;
  
• 
  EXM muayyan vakt ishdan chikkanda axborot uzatishning zaxira variantlari (rezervlash) tizimini aniklash.
  

Bozor iktisodiyotiga utish sharoitida ATK faoliyatining asosida xam uzgarishlar yuz berdi. Asosiy maksad -maksimal daromad olish bulib koldi. SHunga asoslanib, kupincha firmalar tashishlarda yuz beradigan extiyojlarni tezkor bajarishga imkon beradigan uz XTdan foydalanishni afzal kuradilar. Bunday taktika tashishlarning moslashuvchanligini ta’minlaydi, lekin kamchiligi xam bor -mavjud XTdan foydalanish koeffitsientining kamligi. Tovarni etkazib berishning asosiy yunalish turi mayatnikli marshrut yunalishi bulib koldi. Bunda savdo korxonasi tomonidan tashishlarga ketgan xarajatlar uning oxirgi baxosiga kiritiladi, bu xarajatlar ba’zan xarid narxining 10-20% igacha etishi mumkin.
Savdo tarmogida tashishlarni rejalashtirish vazifalarini xal kilishda fakatgina iktisodiy richaglardan foydalanilganda, oz rentabelli ATKning katta kismini sikib chikarish va ishlab chikaruvchining kuchlari bilan etkazib berishni tashkil kilishga ishonch uygotishi mumkin.
Optimallik mezonini shakllantirishda birinchi va asosiy kiyinchilik bu, vazifani samarali xal etish tushunchasini iktisodiy jixatdan tugri ifodalash va anik izoxlash zaruriyatdir. Marshrutlash vazifalarini optimal xal kilish mezonini shakllantirish uchun, birinchi navbatda, tashish jarayonining oddiy mikdoriy tavsiflaridan foydalaniladi:

• 
  yuk tashishni rejalashtirishdagi xajmiy-massa tavsiflari;
  
• 
  foydalaniladigan transport vositalarining eng kup soni;
  
• 
  rejalashtiriladigan jami transport ishi;
  
• 
  avtomobillarning jami bosib utadigan yuli;
  
• 
  yunalishlardagi yurishlar va katnovlar soni (X,Tga nisbatan);
  
• 
  ishning jami davomiyligi va boshkalar.
  

Bu kursatkichlar eng oddiy mezon funksiyalarini xosil kiladi. Bunday funksiyalar sifatida kupincha kuyidagilardan foydalaniladi:

• 
  tashilgan yuk sonini maksimallashtirish;
  
• 
  berilgan xajmdagi tashishlarni bajarish uchun foydalaniladigan avtomobillar sonini minimallashtirish;
  
• 
  jami transport ishini minimallashtirish;
  
• 
  umumiy bosib utiladigan yulni minimallashtirish.
  

Optimallashtirish mezonlari umumiy kurinishda 10.1-rasmda
berilgan. Kup mezonli vazifa kuyish usulidan foydalanilganda mezonlarning uzaro yakinligini baxolash va takkoslash masalasi turadi.
Tashishlarni tashkil etishdagi eng dolzarb vazifalar kuyidagilardir:

1. 
   ikkita punkt orasidagi optimal marshrutni operativ tuzish (belgilangan mezonlar buyicha);
   
2. 
   yukni transportda tashish buyicha cheklovlarni xisobga olib, ikkita punkt orasida kompleks mezonlar buyicha eng optimal bulgan yunalishni (marshrutni) loyixalash;
   
3. 
   alternativ yunalishlarni kurish va taklif etilgan variantlardan birini amalga oshirish (“operator - EXM” dialog rejimida);
   
4. 
   tanlangan bitta mezon buyicha optimal bulgan yunalish tarmogini xisoblab chikish (uzok vakt foydalanish uchun);
   
5. 
   real vakt rejimida vazifalarga tuzatish kiritish imkoni bulgan ratsional yunalish tarmogini kurish (masalan, etkazib bermaslik extimolligini minimallashtirish, atrof-muxitga salbiy ta’sirlarni minimallashtirish uchun optimal rejimni modifikatsialash);
   
6. 
   transport tarmogida suralgan vakt oraligida transport vositasi joylashuvi va transport tarmogi xakidagi etarlicha anik ma’lumotlarni aniklash va dispetcherlik xizmati bulimiga uzatish.
   

Bu vazifalarning xar biri amalitda, konkret buyurtmachining extiejlariga kura muayyan variantlarga ega bulishi mumkin, lekin ularni bitta vaziyat, ya’ni transport tarmogi grafasi(TTG)ning bulish zarurligi birlashtirib turadi.
Yuklarni avtomobillarda tashishni tezkor rejalashtirish darajasi uchun porsiya tushunchasi - yuk junatuvchi yukni kabul kilib oluvchiga etkazib berish uchun bir yula beradigan yuk porsiyasi xisoblanadi. YUk partiyasini tashishda xar doim xam yukning xamma partiyasini bitta transport vositasi yordamida bir yula olib ketish imkoniyati bulavermaydi. Tashish uchun buyurtma berilganda, kupincha, partiyani bir yula olib ketiladigan kismlarga bulish sharti beriladi. Bu yuk partiyasining yuk tashish uchun ishlatiladigan bitta avtomobilning sigimidan ortik bulgan xolatlarda zarurdir.