Mundarija Kirish 1 bob. Avtomobillarda yuklarni tashish jarayonini nazariy asoslari

nazorat qilishni tashkil etish.
Xabarlarni yetkazishning ishonchliligi. TV vakti-vakti bilan sun’iy yuldosh orqali aloqa bulmagan (tunnel, temirbetonli angar, kuprik osti, metall paromda, baland binolar bilan tusilib kolingan) sharoitlarda joylashgan bulishi mumkin. Bunday vaktlarda uzatilgan xabarlarni ishonchli etkazish uchun tizimda etkazib berish xakidagi tasdiklashlar kuzda tutilgan. Agar tasdiklar bulmasa, tizim avtomat tarzda, operatorning aralashuvisiz, uni takrorlaydi. Xabar etkazilganda, dispetcher bu xakda etkazib berish vakti va joyi kursatilgan bildirish signalini oladi. Bundan tashkari dispetcher xabar ukib chikilgani xakida xamda uning anik vakti va joyi kursatilgan bildirishnomani oladi.

1. 
   TV turgan joyini avtomat tarzda muntazam aniqlash. Fakat dispetcherning talabiga kura TV ning TJA uning ishini kiyinlashtiradi va xarakat grafigini kuzatish imkonini bermaydi. Bundan tashkari biron bir favkulotda vaziyatlarda TVning dispetcherga ma’lum bulgan oxirgi turgan joyi vokea yuz bergan rayondan juda uzok bulib chikishi mumkin. Dispetcher TVning turgan joyi va xarakatlanishi xakida zarur ma’lumotga doimo ega bulishi uchun, tizimda ularning turgan joyini avtomat tarzda aniklash kuzda tutilishi kerak. U odatda xar soatda shunindek, xar bir xabar bilan, xabar olinganligi va ukib chikilganligini tasdiklash bilan, dvigatel xar bir uchirilganda bajariladi. Barcha ma’lumotlar dispetcherning kompyuteriga avtomat tarzda kiritiladi va jadval korinishida xamda bevosita elektron kartada aks etadi.
   
2. 
   Ma’lumotni avtomatik tarzda olish va saqlash. Dispetcher bulmaganda xam, kompyuter kelib tushadigan barcha ma’lumotni kabul kilib oladi va saklaydi. Bundan tashkari tizimda elektron pochta kutisi prinsipidan foydalaniladi. Agar dispetcherning kompyuteri uchirilgan bulsa, ma’lumot yukolib ketmay, tizimning markaziy kompyuterga saklanib koladi. Dispetcher kompyuterini yokkanida barcha ma’lumotni oladi.
   
3. 
   Energiyani kam iste’mol qilish. Avtomobil transporti vositalarining elektr ta’minoti imkoniyatlari cheklangan. SHuning uchun, tizim tejamli bulishi kerak. Tizimning mobil aloka terminali (MAT) sun’iy yuldoshni muntazam kuzatib turadigan, uncha katta bulmagan kuvvatdagi nurlanishda ishonchli alokani ta’minlaydigan kuchli yunaltirilgan antenadan foydalaniladi. Bu esa energiya iste’moli past darajada bulganda uzok vakt akkumulyatorlardan foydalanish imkonini beradi. Bunday vaziyat reys vaktida uchirilgan dvigatel bilan uzok vakt tuxtab turadigan avtomashinalar uchun, ayniksa muxim. Akkumulyatordan ishlash mumkin bulgan vaktni aloka uzaytirish uchun navigatsiya tizimida maxsus tejamli rejim kuzda tutilgan, ut oldirish uchirilganda MAT avtomat tarzda tejamli rejimga utadi. Bunday rejim dvigatel uchirilganda, akkumulyatorni zaryadsizlantirmay, alokani kamida 3 sutka saklab turish imkonini beradi. Bu rejimdan nafakat X,Tda, balki fakat akkumulyatordan ta’minlash mumkin bulgan boshka xolatlarda masalan, konteynerlarni kuzatib turish uchun xam foydalaniladi.
   
4. 
   Narxning pastligi. Sun’iy yuldosh orkali aloka eng mukammal aloka turi bulsada, nisbatan kimmatdir, tizimning arxitekturasini tanlash yordamida alokani maksimal darajada arzonlashtirish mumkin. Masalan, dispetcherlik punktida xech kanday uzatgichlar yoki kabul kilish vositalarining keragi yuk (fakat kompyuter va kimmat bulmagan modem), TVda esa turgan joyni aniklash tizimida kabul kilish vositasi talab kilmaydi, chunki uni markaziy erusti stansiyasi aniklaydi, demak bu ma’lumotlarni sputnikli kanallar buyicha uzatish kerak bulmaydi. Ovozli emas, balki, matnli aloka vositalaridan foydalanish xarajatlarni ancha kamaytiradi. Xarajatlarni kushimcha kamaytirish uchun tizimda makroslar ya’ni standart xabarlardan (blankaga uxshagan) foydalanish imkoni kuzda tutilgan.
   
5. 
   Alokaning maxfiyligi. Aloka yuksak darajada maxfiy bulishi uchun tabiiy shovkin darajasidan past bulgan shovkinga uxshagan keng doiradagi signallardan foydalaniladi. Bunda, kuchli yunaltirilgan antennalar bilan birgalikda faoliyat yuritilganda signallarni yulda tutib olish nixoyatda kiyinlashadi. X,ar bir MATning individual kodi bulib, xabarni faqat u yuborgan manzildagi MAT kabul kila oladi. Junatiladigan signallar kodlangan, tizim parol bilan ximoyalanadi. Aloka matnli bulgani uchun tizim xar kanday tashki shifrlarni kushish imkonini beradi. Tizimning tuzilishi, MATga individual kodlar, lokal tarmokning maxsus kodi va parolining borligi xar kanday begona abonentning shu tarmokka kirishi, biror-bir ma’lumotni olishi yoki birorta transport vositasiga uz xabarini junatilishiga yul kuymaydi.
   
6. 
   Matnli alokaning mavjudligi. Maxfiylik va minimal narxni ta’minlash bilan bir katorda tizimda matnli alokadan foydalanishning boshka afzalliklari xam bor, xujjatlashtirish xodimlarning mas’uliyatini yanada oshiradi. Matnli xabarni uzatishda kabul kiluvchi tomonda abonentning bulishi shart emas. Ma’lumot uchun berilgan kiska matnli xabarlar (ayniksa, standart xabarlar - makroslar) dispetcherning kerakli ma’lumotni olish vaktini va telefon suzlashuvlari xarajatlarni tejaydi.
   
7. 
   Parametrlarni masofadan turib nazorat qilish. Transport vositalarining xar xil parametrlarini (refrijiratorlardagi xarorat, yokilgi sarfi, beruxsat ochish va berkitish)ni nazorat kilish uchun MATni kushimcha ravishda bir necha butlash variantlarida telemetriya tizimlari bilan jixozlash mumkin.
   
8. 
   Trevoga signali. Trevoga signali favkulotda vaziyatlarda, transport vositasiga tezlik bilan yordam kerak buladigan (avariya, boskinchilik, kutilmagan kasallik) favkulotda vaziyat yuz berganda, tugmani bir marta bosganda xalokatga uchrash joyi kursatilgan trevoga signalini yuborish mumkin. Bu signal tizim markazining yunalish chizigi buyicha kushimcha takrorlanadi.