Mundarija: I. O‘quv materiallar 1 Ma’ruza mashg‘uloti materiallari

O‘z-o‘zini nazorat qilish savollari 
1. Sezgi haqida tushuncha 
2. Sezgining nerv – fiziologik asoslari 
3. Sezgining klassifikatsiyasi 
4. Ko‘rish, taktil, muskul-harakat, muvozanat sezgilari. 
5. Ko‘rish sezgisining sportdagi o‘rni? 
6. Taktil sezgisining sportdagi ahamiyati? 
7. Muskul-harakat sezgisining sportdagi o‘rni nimada? 
8. Muvozanat sezgisi sportda qanday rivojlantiriladi 

---

3- MAVZU. Idrok va uning sport faoliyatidagi ro’li. 
 Reja: 
1. Idroklar tо‘g‘risida umumiy tushuncha.
2. Idrokning murakkabligi. Fazoni idrok qilish. Vaqtni idrok qilish. Harakatni idrok qilish. 
3. Illyuzalar. Har xil sport turlarida ixtisoslashtirilgan idroklar. 
 
 Idrok va uning sport faoliyatidagi ro’li. 
Idrok murakkab psixik jarayon bo‘lib organizmga bevosita ta’sir qilib turgan
narsa va hodisalarni yahlitligicha ongimizda aks ettirishdir. 
Idrok haqida tushuncha. Idrokning hususiyatlari, butunligi, konstantliligi,
anglanganligi. Appersepsiya, illyuziyalar haqida tushuncha. Idrokning fiziologik
asoslari. Idrokning klassifikatsiyasi. Fazoni, vaqtni, harakatlarni idrok qilish
haqidagi bilimlarni o‘zlashtirish idrokning hayot faoliyatidagi ahamiyati, sportdagi
rolini ochib beradi. 
Idrok ongimizning birlamchi obrazidir. Idrok tufayli biz miyaning
o‘zimizdan tashqarida mavjud bo‘lgan predmetlarni hamda real voqelik
hodisalarini aks ettira olish qobiliyatini ta’kidlaymiz.
Ishning maqsadi.
Idrok qilish shaxsning individual hususiyatlari, qiziqishlari, intilishlari,
e’tiqodlari va munosabatlariga muvofiq holda kechishi va bog‘liqligini kuzatish.
Tajriba 1. Fazoni idrok qilish.
Ko‘z o‘lchovi chizg‘ichi yordamida fazoni idrok qilishni aniqlash. 
Ko‘z o‘lchovi chizg‘ichi 1 metrli lineyka va u bo‘ylab suriladigan 2 ta 
halqachadan iborat. 
Chizg‘ichni bir tomoni santimetr, milimetrlarga bo‘linib belgilangan, orqa
tomoni esa tekis. 
Tekshiriluvchi orqasi o‘girilgan ko‘z o‘lchovi chizg‘ichidan 0,5 metr
uzoqlikda o‘tiradi. Tekshiruvchi 2 ta suriladigan halqalarni, birinchisini 0 ga, 
ikkinchisini esa undan 200 mm uzoq masofaga o‘rnatadi. Tekshiriluvchining
vazifasi berilgan masofani idrok qilib, uni yodida saqlab qolishi va o‘zi chizg‘ichni 
boshqa yerida huddi shu idrok qilingan masofani chamalab belgilashi zarur. Bu
tajriba 2 xil usulda olib boriladi. Har bir usul 10 martadan o‘tkaziladi. 

---

Birinchi usul halqachalar orasidagi masofani ko‘paytirish orqali, ikkinchi usul
halqachalar orasidagi masofani kamaytirish orqali chamalash. Tekshiriluvchining
ko‘rsatqichlari quyidagi jadvalga yozilib boriladi (masalan).
Bunda M – o‘rtacha hato; N berilgan masofa; 
Veber tomonidan qabul qilingan ko‘z o‘lchovini normasi 1/40 (1 taqsim 40).
Natijada oddiy kasrning mahraji 40 dan kata bo‘lsa, ko‘z o‘lchovi yaxshi
taraqqiy qilgan bo‘ladi. 40 dan kichik bo‘lsa, unda ko‘z o‘lchovi taraqqiy qilmagan
bo‘ladi.
Tajriba 2. Vaqtni idrok qilish. 
Ong bo‘sh bo‘lgan va band bo‘lgan holatida vaqtni idrok qilishni aniqlash. 
Eksperimentator idrok qilinishi kerak bo‘lgan vaqt bo‘lagini boshlaganligi va

---

tugallaganligi haqida signal beradi. 
Tekshiriluvchi hech bir faoliyat bilan shug‘ullanmay vaqtni idrok qilishi va
biror faoliyat bilan shug‘ullanib turib idrok qilish kerak. Natijalar quyidagi
protokolga yozib boriladi. 
Tajribaning 
Borishi 
Berilgan vazifa 
Tekshiriluvchining
ko‘rsatkichlari 
Hato 
Ong bo‘sh bo‘lgan
holatda 
5 
12 
Ong band bo‘lgan
holatda 
5 
12 
Jadvaldagi natijalarga asoslangan holda vaqtning idrok qilishda ikki hil: 
Ong bo‘sh bo‘lgandagi va ong band bo‘lgandagi ko‘rsatkichlar ishlab
chiqiladi. Talabalar o‘tkazilgan tajriba natijalari tahlil qilinadi va yozma shaklida
xulosalar chiqaziladi.