Mavzu: Multimedia va real voqelik

---

Yakubov Nursultonning
Mustaqil ishi

---

Mavzu: Multimedia va real voqelik.
Multimedia tizimlari va texnologiyalari. Asosiy tushunchalar.
Reja:
1. Multimedia tizimlari va texnologiyalari. Asosiy tushunchalar.
2. Multimedianing rivojlanish tarixi.
3. Multimedia texnologiyalarining asosiy afzalligi
4. Multimediani qo’llanilish sohalari
Multimedia tizimlari va texnologiyalari. Asosiy tushunchalar.
"Multimedia" termini "multi" — ko’p va "media" — muhit,
tashuvchi, muloqot vositasi so’zlaridan tuzilgan. Bu so’zlarni
o’zbek tiliga “ko’p muxitli” kabi tarjima qilish mumkin
Multimedia — bu turli kompyuter texnologiyalarining to’plami bo’lib, unda
turli shakldagi va ko’rinishdagi ma’lumotlar, masalan, grafika, tekst, video,
fotografiya, xarakatlanuvchi obrazlar (animatsiya), ovozli effektlar
qo’llaniladi.
Qoidaga ko’ra multimedia deganda interaktiv dasturiy ta’minot orqali
boshqariladigan vizual va audio effektlarning birgalikda qo’llanilishi
tushuniladi.
“Multimedia” tushunchasiga bir qancha misol keltiramiz:

---


Multimedia (multimedia) – bu zamonaviy kompyuterli axborot
texnologiyalari bo’lib, u kompyuter sitemasida tekst, ovoz,
videotasvir, grafik tasvir va animatsiya (multiplikatsiya) ni
birgalikda qo’llash imkonini beradi.

Multimedia – bu kompyuterda tekst, grafika, animatsiya, raqamli
o’zgarmas tasvirlar, video, ovoz, nutq kabi tipli ma’lumotlarni
kiritish, qayta ishlash, saqlash almashish va tasvirlash imkonini
yaratuvchi texnologiyalar yig’indisidir.

Multimedia — bu tasvir va xarakatli video, animatsiyali kompyuter
grafikasi va matn, nutq va yuqori sifatli ovoz bilan ishlashni
ta’minlovchi interaktiv sistemadir.
Multimediali – kompyuter — bu multimedia texnologiyalarini amalga
oshiruvchi apparat va dasturiy ta’minotiga ega bo’lgan kompyuterdir.
Multimedianing rivojlanish tarixi.
Multimedia-texnologiyalari informatikaning eng dolzarb va mashxur
yo’nalishlaridan biri xisoblanadi. Bu yo’nalishning asosiy maqsadi “tasvir,
tekst va matn ovoz, video animatsiya va boshqa tasviriy effektlar
(Simulation) kollektsiyasiga ega bo’lgan, hamda interaktiv va boshqa vizual
boshqaruv mexanizmiga ega bo’lgan” mahsulotlarni yaratishdan iborat. Bu
tushuncha 1988 yil yangi texnologiyalarni tadbiq qilish va foydalanish
muammolari bilan shug’ullanuvchi yirik Yevropa Komissiyasi tomonidan
bayon qilingan.
80 – yillar oxirida multimedia – texnologiyalarini gumanitar soxalarda
qo’llashga bo’lgan qiziqishlarni oshishi, bevosita atoqli amerikalik
kompyuter – biznesmeni Bill Geyts nomi bilan bog’liq. U turli “muxitli”:
tasvir, ovoz, animatsiya va gipermatnli sistema asosidagi multimedia
maxsulotlarini yaratish va amaliyotda muvaffaqiyatli qo’llash g’oyasini
ilgari surgan ("National Art Gallery. London").
Aynan mana shu maxsulot o’zida multimedianing quyida keltirilgan 3
ta asosiy printsipini mujassamlashtirib olgan edi:

---

1. Ma’lumotlarni
inson
sezuvchi
turli
ma’lumot
muxitlari
kombinatsiyasi yordamida tasvirlash.
2. Maxsulotdagi ma’lumotlarni tasvirlashni turli xil liniyalarini
mavjudligi (xususan unda ma’lumotni tasvirlash liniyasini
maxsulotda mavjud bo’lgan boshqaruv mexanizmi orqali insonni
o’zi belgilaydi).
3. Interfeysning badiiy dizayni va navigatsiya vositalari.
Multimedia texnologiyalarining asosiy afzalligi
Multimedia texnologiyalarining asosiy afzalligi va o’ziga xos xususiyati
ma’lumotlarni tasvirlashda faol qo’llaniladigan multimedianing quyidagi
imkoniyatlari xisoblanadi:

Katta xajmli xar xil turdagi ma’lumotlarni bitta tashuvchida saqlash
imkoniyati (20 tagacha avtorlik tomlari, 2000 va undan ko’proq sifatli
tasvirlarni, 30 – 45 minutli vidoyozuv, 7 soatlik ovoz);

Ekranda tasvirni yoki uning zarur qismini kattalashtirish (detallashtirish)
imkoniyatini mavjudligi. Ba’zi xollarda tasvir sifatini saqlagan xolda 20
martagacha kattalashtirish (“lupa” rejimi) mumkin. Ayniqsa bu san’at
asarlarini va noyob tarixiy xujjatlarni namoyish qilishda juda muxim.;

Ilmiy tadqiqot va tanishish maqsadlarida tasvirlarni turli dasturiy
vositalar yordamida tasvirlarni solishtirish va qayta ishlash;

Tasvirlanayotgan tasvir: tekst yoki vizual materialdagi “kalit so’z (yoki
soxa)” ni ajratib ko’rsatish imkoniyati va bu ajratilgan elemen orqali
tezkor ma’lumotnomani yoki boshqa tushunturuvchi (shuningdek vizual
bo’lgan) ma’lumotni (gipertkst yoki gipermedia texnologiyasi) olish;

Statik tasvir yoki ixtiyoriy boshqa bir dinamik vizual qatorni uzluksiz
muzika yoki audioovoz bilan birgalikda tasvirlash imkoniyati;

Film yoki video yozuvlardagi videofragmentlarni qo’llash imkoniyati va
xakoza, ya’ni “stop – kadr”, videoyozuvni kadr bo’yicha varaqlash

---

funktsiyalari;

Ma’lumotlar bazasi tarkibiga obrazlarni qayta ishlash metodlarini,
animatsiyalarni kiritish imkoniyati va x.k.;

Internet global tamog’iga ulanish imkoniyati;

Turli dasturlar (tekst, grafik va ovoz redaktorlari, kartografik
informatsiyalar) bilan ishlash imkoniyati ;

Maxsulot tarkibidagi ma’lumotlardan xususiy "galereyani" (tanlanmani)
("karman" yoki "eslatmalar" rejimi);

“o’tilgan yo’lni eslab qolish” yoki zarur ekran “sahifa”sida “qatlam”larni
yaratish imkoniyati;

Maxsulot tarkibidagi xamma ma’lumotlarni avtomatik ko’rish ("slayd-
shou") yoki multimediali maxsulot tarkibiga animatsiyali yoki ovozli
“yo’lboshlovchi”n kiritish; maxsulot tarkibiga o’yin komponentlarini
kiritish imkoniyati;

Ma’lumotlar bo’ylab “erkin” navigatsiya va asosiy menyuga (asosiy
mundarijaga) tez qaytish, hamda maxsulotni ixtiyoriy nuqtasiga tez
o’tish imkonitini mavjudligi.
Multimediani qo’llanilish sohalari

Kompyuter texnologiyalaridan foydalanib o’qitish (maxsus tadqiqotlar
natijalariga ko’ra, eshitgan narsalarning xotirada choragi eslab qolinadi,
ko’rgan narsaning uchdan biri eslab qolinadi, bir vaqtda ko’rib va
eshitgan narsalarning 50 %i eslab qolinadi. Agar foydalanuvchi
multimediali ilovalar yordamida o’rganish jarayoniga faol jalb etilsa 75
foiz eslab qoladi).

Informatsion va reklama xizmati.

Dam olish, o’yin va virtual reallik tizimlarida.

---

Test variantlari.
1.Multimedia texnologiyalarining asosiy maqsadi qaysi javobda to’g’ri
ko’rsatilgan?
+
a)tovush, video, animatsiya va boshqa vizual effektlar bilan taminlangan
dasturiy maxsulotlarni yaratishdan iboratdir.
b) matnlar bilan ishlashdan iborat
c) jadval bilan ishlashdan iborat
d) to’g’ri javob yo’q
2.Multimedia vositalari bu-…
a) faqat rasmlar va videolar
+ b) bu foydalanuvchi tovush, video, grafika, matn, animatsiya yordamida
muloqotda bo’ladigan apparat va dasturiy vositalarning yig’indisi.
c) faqat audiolar
d) bunday vositalar umuman mavjud emas.
3.Multimedia mahsuloti bu-…
+ a)tarkibiga musiqa taralishi, videokliplar, animatsiya, kartinalar va slaydlar
galereyasi, turli ma’lumotlar bazalari kirishi mumkin bo’lgan interfaol,
kompyuterda ishlangan mahsulot.
b) tarkibida faqat matnlardan tashkil topgan mahsulot
c) tarkibida rasmlar
d) b va c javoblari to’g’ri
4.Mul’timedia nima?
+ a) Mul’timedia - bu komp’yuter texnologiyalari bo’lib, u foydalanuvchi va
komp’yuter orasida tovush (nutq, musiqa, shovqinlar), grafika (kartinalar,
fotosuratlar, chizmalar) va animatsiyadan (videofil’mlar, mul’tifilmlar)
foydalangan holda axborot almashinuvini ta’minlaydigan vositadir.
b) Multimedia - bu komp’yuter texnologiyalari bo’lib, u foydalanuvchi va

---

komp’yuter orasida tovush (nutq, musiqa, shovqinlar) va animatsiyadan
(videofil’mlar, mul’tifilmlar) foydalangan holda axborot almashinuvini
ta’minlaydigan vositadir.
c) Multimedia - bu komp’yuter texnologiyalari bo’lib, u foydalanuvchi va
komp’yuter orasida tovush (nutq, musiqa, shovqinlar) va grafikadan
(kartinalar,
fotosuratlar,
chizmalar)
foydalangan
holda
axborot
almashinuvini ta’minlaydigan vositadir.
d) Multimediani axborotlarni turli shakllarda (matn, video va boshqa) taqdim qilish
deb tushinish mumkin
5. Multimedia so’zi ikki qismdan iborat: multi – ______, media –vosita,
qurilma, tashuvchi ma’nolarida ishlatiladi.
a) kam
b) Ortiq
+c) ko’p
d) katta
6. Multimedia so’zi ikki qismdan iborat: multi – ko’p, media – __________
ma’nolarida ishlatiladi.
+a) vosita, qurilma, tashuvchi
b) fayl, programma, tarmoq
c) fazo, vaqt, makon
d) vosita, tashuvchi
7.Multimedia bozori qanday komponentlardan iborat?
+a) texnik vosita, dasturiy vosita
b)dasturiy vosita, nazariy vosita
c)nazariy vosita, amaliy vosita
d)amaliy vosita, texnik vosita
8.Multimedia mahsulotlari nechta tamoillarga bo’linadi ?
a) ikkita
+b)uchta

---

c)to’rtta
d)beshta
9.Tovushli
fayllarining
nechta asosiy
formati bor va ular qanday
nomlanadi
+a) Uchta: Waveform audio - WAV yoki WAVE
Musical Instrument Digital Inrerface - MIDI yoki MID MPEG
b) Ikita: Waveform audio - WAV yoki WAVE MPEG
c) Uchta: SURROUND DOLBY VIRTUAL REALLIK
Musical Instrument Digital Inrerface - MIDI yoki MID
10.Bir ish o’rnida qanday texnik vositalar bo’lishi talab etiladi?
+a) rangli vidoikamera,vidioaxborotlarni, audioaxborotlarni zichlashga
mo’ljallangan platalar, tashqi faks modem, mikrafon va qulloqqa tutib
eshitadigan vositalar
b)tashqi faks modem, mikrafon va qulloqqa tutib, rangli vidoikamera,
amaliy vosita, texnik vositalar, dasturiy vosita, nazariy vosita
c)rangli vidoikamera, mikrafon va qulloqqa tutib eshitadigan vositalar,
tashqi faks modem
d) tashqi faks modem, mikrafon va qulloqqa tutib, rangli vidoikamera,
amaliy vosita, texnik vositalar, dasturiy vosita, nazariy vosita, 1 texnik vosita,
dasturiy vosita
11.Multimedianing texnik ta’minotiga quydagilardan qaysi biri kiradi
a) tovush platalar, akuistik tizimlar, CD-ROM, DVD privodlar
b)skannerlar,raqamli fotoapparatlar, web kameralar
c)reklama tabolari, fotoapparatlar, web kameralar
+d)
tovush
platalar,
akuistik
tizimlar,
CD-ROM,
DVD
privodlar
skannerlar,raqamli fotoapparatlar, web kameralar
reklama tabolari,
fotoapparatlar, web kameralar
12.Multimediada
vedeoaxborotlarni
yozishda
qaysi
formatlardan
foydaniladi

---

a) AVI va MID
+b)AVI va MPEG
c)MID va MPEG
d)JPEG va AVI
13.Hozirgi kunda keng tarqalgan grafik standartlari qaysi javobda to’g’ri
ko’rsatilgan?
a) GIF, JPEG, DOS, eXE
b)RAW, MPEG, TIF, PSD, PCX, LOG
+c)GIF, JPEG, TIF, PSD, PCX, RAW
d)RAW, DOS, eXE, MPEG, PSD
14.Katta hajmdagi axborotlarga ishlov berish va uzatish muommosini
necha usul bilan hal qilish mumkin
a) 4
b)3
+c)2
d)1
15.Rangli monitorda alohida boshqaruv sxemasiga ega nechta electron
pushka bo’ladi?
a) 5.
+b)3.
c)4
d)2.
16.Multimedia so’zining ma’nosi qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan?
a) Multi-ko’p, media-monitor
b) Multi-dizayn, media-harakat
+c)Multi-ko’p, media – vosita, qurulma
d) Multi-harakat, media- vosita, qurulma
17.Birinchi multemediali kiosk nechanchi yilda qaysi tashkilot tomonidan

---

ishga tushurildi?
+a) Cooperative Bank tomonidan 1994
b) Park City Group, tomonidan 1995
c) Aspen Treye Software tomonidan 1996
d) Park City Group, tomonidan 1997
18.Multimedia tizimlarining bugungi kunda rivojlanib kelayotgan yana bir
turi bu…
a)SURROUND DOLBY
+b)VIRTUAL REALLIK
c)Oracle
d)Waveform
19.Misrosoft Power Pointdning Dizayn menyusidan qanday maqsadda
foydalaniladi?
+a)Kerakli fonni tanlab taqdimotga bezak berish
b) Slaydlar namoyishi
c)Navbatdagi slaydga o’tish
d)Oldingi slaydga o’tish
20. “.bmp” kengaytmali fayl qaysi dastur yordamida yaratiladi?
+a)Paint
b)Adobe Photoshop
c)CorelDraw
d)Power Point
21.Misrosoft Power Point dasturi yordamida yaratiladigan hujjatlarga
avtomatik ravishda dastur tomonidan qanday nomlanadi?
+a)Prezentasiya
b)Dokument

---

c)Slayd
d)Maket
22.Misrosoft Power Point 2003 dasturida yaratilgan fayl kengaytmasi qaysi
turda bo’ladi?
+a)*ppt
b)jpg
c)pdf
d)doc
23.Misrosoft PowerPoint dasturidan qanday maqsadda foydalaniladi
+a)Taqdimot hujjatlari yaratish
b)Hisob ishlarini bajarish
c)Hujjatlar yaratish
d)Rasmlarni tahrirlaydi
24.MS PowerPoint dasturida slaydlarni namoyish qaysi tugma yordamida
amalga oshiriladi?
+a)F5
b)F1
c)F6
d)F3
25.Play – tugmasining qanday maqsadda foydalaniladi?
+a)kompakt diskning tinglash
b)Namoyishni ro’yxati unga kiritilgan ixtiyoriy asarni tezda topish va
tinglash imkonini beradi to’xtatish
c)Namoyishni to’xtatish
d)ixtiyoriy asarni tezda toppish

---

26. Kompyuter grafikasi turlari?
+a)rastrli grafika, vektorli grafika, fraktal grafika;
b) rastrli grafika;
c) vektorli grafika;
d) fraktal grafika;
27. CorelDRAW muxarririda fayllarning kengaytmasi?
a) .pdd;
b) .pdi;
+c) .cdr;
d) .bmp;
28. Qaysi grafik muxarrirlardan biri rastrli bo‘lib xisoblanadi?
a) Adobe Illustrator;
b) Paint;
c) Corel Draw;
+d) PtohoShop;
29. CorelDRAW dasturi-bu:
a) Dastur
b) Dasturlash tili
c) Yuqori darajali dasturlash tili
+d) Grafik muharrir
30. CorelDRAW dasturining asosiy texnologik prinsipi nimaga asoslangan?
a) matnlarga
+ b) grafiklarga
c) hisoblashlarga
d) ob'ektlarga.
31. CorelDRAW dasturida «Asboblar paneli» nima vazifani bajaradi?
+a) Ob'ektlar yaratadi, va ob'ektlar bilan ishlaydi.
b) Bunday panel umuman yo’q
c) Faqat matn yaratadi
d) To’g’ri javob yo’q
32. CorelDRAW dasturida "Svoystva ob’yekta” oynasi qanday chiqariladi?
a) Ob'ekt ustiga sichqoncha ko’rsatkichi olib borilib chap tugma bosiladi
b) Menyuning «File» bo’limi orqali
+c) Ob'ekt ustiga sichqoncha tugmasi olib borilib o’ng tugmasi bosiladi, va
ochilgan Kontekstli menyudan chiqqan buyruqlar ichidan ”Svoystva”
buyrug’i tanlanadi.
d)to’g’ri javob yo’q
33. CorelDRAW dasturi import jarayoni to‘g‘ri keltirilgan javob?

---

+a) Fayl-Import...- Import
b) Pravka- Import...- Import
c) Fayl - Eksport - Import
d) Fayl - Import...- Eksport
34. CorelDRAW dasturi oynasi asosiy elementlari bu:
a) Sarlavha va menyu satri
b) Standart asboblar paneli
c) Xususiyatlar paneli va ranglar palitrasi
+d) Barcha javoblar to‘gri
35. CorelDRAW bu- ……….. grafik muharriri
a) rastrli
+b) vektorli
c) fractal
d) to’g’ri javob yo’q
36. AutoPlay dasturi oynasida quyidagi Yangfi loyiha yaratish taklifi
a)Open an existing project
b)Restore last open project
+c)Create a new project
d)Exit AutoPlay Media Studio
37Macromedia Flash dasturi fayl formatlari
a)Fget, gif
+b)Swf, fla
c)Png, ppt
d)Fla, psd
38. AutoPlay dastur asosan boshqaruv funksiyasini bajaradigan buyruqlar
bu…
+a)tugmaga biriktiriladi
b)hotspot biriktiriladi

---

c)animatsiyaga biriktiriladi
d)fayllarga biriktiriladi
39.Flash ish maydonidagi tasvirlarni ko’rishni boshqaruvchi uskunalarni o’z
ichiga oladi
+a)View (
Ko’rish
)
b)Tools (
Uskunalar
)
c)Options (
Parametrlar
)
d)Scene
40. ….
grafikaning asosiy elementi nuqtadan iborat
+a)Rastrli
b)Vektorli
c)Fraktal
d)Badiiy
41.Tovushli ma’lumotlarni qayta ishlash qurilmasini aniqlang?
a)AIMP pleer
b)MX pleer
c)Kolonka
+d)tovush kartasi
42.Modemning vazifasi nima?
a)Qog’ozdagi ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga o’tkazish
b)Kompyuterdagi ma’lumotlarni qog’ozga chop etish
+c)Internet tarmog’iga ulanish, telefon signallarini kompyuterga yetkazish
d)barchasi noto’g’ri
43.Animasiya tasvirlarni saqlovchi format ko’rsatilgan javobni aniqlang?
+a)swf
b) jpg
c)gif

---

d) barcha javoblar to’g’ri
44. 3o’lchovli grafika yaratish dasturlari berilgan javobni aniqlang?
+a) 3D Studio Max, Maya
b) Adobe Photoshop, Maya
c) 3D Studio Max, Corel Draw
d)Paint
45. O’zida milliondan ortiq rangni jamlovchi grafik tasvirlarni saqlovchi
format ko’rsatilgan javobni aniqlang?
a)gif
b)swf
+c)jpg
d) doc
46. O’zida 256 xil rangni jamlovchi animasion grafik tasvirlarni saqlovchi
format ko’rsatilgan javobni aniqlang?
a) jpg
b) swf
c) doc
+d) gif
47.Skaner, raqamli fotoapparat, videokamera yordamida hosil qilinadigan
grafika turi qaysi javobda berilgan?
+a)rastrli
b)vektorli
c)fractal
d)ob’ektli
48. Vektroli grafika hosil qilish dasturlarini aniqlang?
a) Paint, Corel Draw, Maya
+b) Flash, Corel Draw

---

c) Adobe Photoshop, Corel Draw
d) barcha javoblar to’g’ri
49. Photoshop dasturida tasvir qatlamlarini birlashtirish menyuning qaysi
bandi orqali amalga oshiriladi?
+a) Qatlamlar bilan ishlash (Слои)
b) Tasvir bilan ishlash (Изображение)
c) Fayl (Файл)
d) b va a javoblari to’g’ri
50. Photoshop dasturida tasvir ranglarini to’g’rilash menyuning qaysi bandi
orqali amalga oshiriladi?
a) Qatlamlar bilan ishlash (Слои)
+b) Tasvir bilan ishlash (Изображение)
c) Fayl (Файл)
d) ko’rinish(Вид)
51. Photoshop dasturida tasvir qismlarini belgilash menyuning qaysi bandi
orqali amalga oshiriladi?
a)Ko’rinish(Вид)
b)Qatlamlar bilan ishlash (Слои)
+c)Belgilash (Выделение)
d) Fayl (Файл)
52. «3D Studio Max» grafik tahrir dasturi dastlab AQSH dagi «Macro-vision
Corp.» firmasi tomonidan nechinchi yilda yaratilgan ?
a) 1997-yil
b)1989-yil
c) 2000-yil
+d) 1996-yil
53. Virtual fazoda hajmli ob’ektlarni yaratish usullarini o’rganuvchi soha …

---

deb nomlanadi.
a) rastrli grafika
b)vektorli
+c) uch o’lchovli (3D) grafika
d) barcha javoblar to’g’ri
54.Rastrli grafikani tashkil etuvchilari nimalardan iborat?
a) formulalardan
b) chiziqlardan
c)ob’ektlardan
+d) nuqtalardan
55.Vektorli grafikani tashkil etuvchilari nimalardan iborat?
a) formulalardan
+b) chiziqlardan
c)ob’ektlardan
d) nuqtalardan
56.Fraktal grafikani tashkil etuvchilari nimalardan iborat?
+a) formulalardan
b) chiziqlardan
c)ob’ektlardan
d) nuqtalardan
57.Uch o’lchamli animatsiya dasturlari qaysi qatorda to’g’ri keltirilgan?
a) power point, photoshop
b) Corel Draw, panit
+c)3D Max, 3D Crystal
d) hamma javob to’g’ri

---

58. Ikki o’lchamli animatsiya dasturlari
a) Power Point
+b) AutoCad, Autodisk
c)Word
d)Excel
59.Ilmiy vizuallashtirish ishlarini bajaruvchi dasturlar
+a)Iris Expoler, Khronos
b)Impress
c)Kpresenter
d) To’g’ri javob yo’q
60. Adobe Photoshop dasturini ishga tushirish uchun qaysi tugmalar
majmuidan foydalniladi?
a) Pusk-Programmo - Standartnoy-Adobe Photoshop
+b) Pusk-Programmo-Adobe Photoshop
c)Pusk-Programmo - Avtozagruzka-Adobe Photoshop
d)barcha javoblar to’g’ri.