Muhammad yusuf she’rlarida jins tushunchasini ifodalovchi birliklar poetikasi

Sayfullayeva Fotima
O‘zbek tili va adabiyoti fakulteti 1-kurs talabasi
Ilmiy rahbar: f.f.f.d F.H.Yuldashev

Har bir xalq o‘zining uzoq asrlik tarixi, madaniyati, dini, ijtimoiy tuzumi davomida milliy davlatini qurishga harakat qilar ekan o‘z oldiga yuksak vazifalarni amalga oshirish, shu yo‘lda butun xalqni birlashtirish va ma’naviy va ruhiy qo‘llab-quvatlash, ularning qalbida mustaqil kelajakka ishonch uyg‘otish, “begona” ijtimoiy tuzumdan mutlaqo yangi milliy tuzumi tomon qadam qo‘yishga o‘zida kuchli jismoniy va milliy kuch topish uchun yagona “yo‘l” va orzu-intilish ifodasi bo‘lgan milliy ma’naviyatga qurilgan jamiyatni tayanch va suyanch deb biladi.

Zamonaviy tilshunoslikda tilni sistema sifatida o‘rganish samarali yo‘l bo‘lib, inson tafakkur tizimi, insonning ma’naviy-ruhiy qarashlaridagi lingvistik xususiyatlarini aks ettirishga xizmat qiladi. Xususan, tilshunoslikda yangi yo‘nalish sifatida shakllanib borayotgan lingvoma’naviyatshunoslikning vazifalariga til va ma’naviyat o‘rtasidagi munosabatni o‘rganish va tavsiflash kiradi. Bundan maqsad esa ulg‘ayib kelayotgan yosh avlod ma’naviy yetuk bo‘lishini ta’minlashdan iborat. Albatta, har bir fan bu borada o‘zining turli qirralari bilan ko‘maklashdi. Xususan, tilshunoslik ma’naviyat leksemasi va uning mazmun mohiyatini leksik jihatidan ochib berishga va maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan ma’naviyatga oid leksemalarning o‘quv lug‘atini tuzishga zamin yaratadi.
Milliy ma’naviyat, avvalo, shu yurtda yashayotgan har bir inson va butun xalqning or-nomusi, vijdoni, e’tiqodi, axloqi, milliy dunyoqarashi bilan belgilanadi. Avvalo, ma’naviyat tushunchasi va uning mazmun mohiyatini anglash, tushunish, idrok etish, tizimlashtirishda lingvistik xususiyat muhim o‘rin tutadi. ‘’O‘zbek tilining izohli lug‘ati’’da ushbu terminga quyidagicha ta’rif berilgan. Ma’naviyat – arabcha so‘zdan olingan bo‘lib, axloqiy holat; barcha axloqiy narsalar, xususiyatlar ma’nosini bildiradi. Insoniyatning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy, diniy, axloqiy kabi tasavvurlari va tushunchalari majmui. Ma’naviyat – insonning, xalqning, jamiyatning, davlatning, kuch-qudratidir. U yo‘q joyda hech qachon baxt-saodat bo‘lmaydi. …ma’naviyatimizga ta’sir etuvchi jihatlar shunchalik ko‘pki, ularni sanab, sanog‘iga yeta olmaymiz. Zero Naqshbandiya ta’limoti– ma’naviyatimiz sarchashmalaridan biri hisoblanadi. Ajdodlarimiz falsafasi ham ma’naviyatimizdir. Biz talabalarga Sharq ma’naviyatining jahon sivilizasiyasida tutgan o‘rni haqida o‘rgatamiz. (Gazetadan.)³⁴
“Ma’naviyat tushunchasining mazmuni faqat “ma’ni’’, ’’ma’no’’ degan so‘zlar doirasida chegaralanib qolmaydi, deb o‘ylayman. Nega deganda insonni inson qiladigan, uning ongi va ruhiyati bilan chambarchas bog‘langan bu tushuncha har qaysi odam, jamiyat, millat va xalq hayotida hech narsa bilan o‘lchab bo‘lmaydigan alohida o‘rin tutadi. Shu fikrni mantiqiy davom ettirib, ma’naviyat insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlari mezonidir’’.³⁵
Ma’naviyat mohiyatiga berilgan bu bahodan ko‘rinib turibdiki, inson va jamiyat taraqqiyotini ma’naviyasiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Demak, ma’naviyat insonning hayot faoliyati, jamiyat taraqqiyoti, mazmuni bilan chambarchas bog‘liq. Endi ’’ma’naviyat’’ so‘zini tilshunoslik nuqtayi nazaridan tahlil qilsak.
2004- yilda nashr qilingan, “Falsafa qomusiy lug‘ati’’da esa quyidagicha ta’rif beriladi: