Muallif: Fazliddin O‘taganov

Talmeh
 
(arabcha – 
nazar solmoq, ko’z qirini tashlash) 
san’atida „shoir qahramon siymosini 
gavdalantirishda uni o‘tmishdagi mashhur adabiy, diniy yoki tarixiy qahramonlar bilan qiyoslaydi, 
o‘xshatadi; goho o‘sha o‘
tmish qahramonlari ism-shariflari aytilmay, ular bilan bog‘liq voqealar esga 
olinishi ham mumki
n. Har ikki holda ham talmeh san’ati sodir bo‘ladi" (V. Rahmonov): 
Ko‘p o‘qurdum 
Vomiq-u Farhod-u Majnun
qissasin,
O‘z ishimdin bul ajabroq dostone topmadim.
(Alisher Navoiy) 
3. Lafziy-yu ma’naviy san’atlar 
So‘zning ham tovush, ham ma’no jihatlari bilan bog‘liq badiiy san’atlar jami 
lafziy-yu ma’naviy (
ham 
lafziy, ham ma᾽noviy
) san’atlar 
deb yuritiladi. Uning 
tashbeh, istiora, tanosib, tamsil, ta’riz, kinoya, tajnis 
kabi rang-barang ko‘rinishlari bor. 
Tanosib 
(arabcha – 
bir-biriga munosib)
da
 
bir-biriga jinsdosh, mutanosib bo‘lgan so‘zlar ishlatiladi va 
ular vositasi bilan lirik (kayfiyat, kechinma) qahramonning qiyofasi go‘zal ifoda etiladi. 
Ko‘z 
birla 
qoshing 
yaxshi, 
qabog‘ing 
yaxshi,
Yuz 
birla 
so‘zing 
yaxshi, 
dudog‘ing 
yaxshi,
Eng 
birla 
menging 
yaxshi, 
saqoqing 
yaxshi,
Bir-bir ne deyin 
boshtin-ayog‘ing 
yaxshi. 
Tamsil 
(arabcha – 
misol keltirish) 
professor Anvar Hojiahmedovning yozishicha, she’r baytining 
birinchi misrasida ifodalangan fikrga dalil sifatida ikkinchi misrada hayotiy bir hodisani misol qilib 
keltirishga asoslangan san’atdir... 
Lutfiyning: 
Ey ko‘ngil, jonni xayoli olida qil peshkash,
Har nima bo‘lsa aziz, eltur kishi mehmon sori, 
baytida ikkinchi misrada keltirilgan hayotiy hodisa – mezbonning o‘zi uchun eng aziz bo‘lgan narsani 
mehmon oldiga qo‘yishi birinchi misradagi fikr qiyosi emas, balki dalili, tasdiqiga xizmat qiladi. Baytdagi 
„Har nima aziz bo‘lsa, kishi mehmoniga tutadi, shuning uchun, ey ko‘ngul, sen ham joningni, ya’ni eng aziz 
narsangni yor xayoliga peshkash qil" mazmuni ham tamsil mohiyatini ko‘rsatib turibdi 
(A. Hojiahmedov. 
„She’r san’atini bilasizmi?" 7- bet). 
Qalb 
(arabcha – 
chappa, teskari 
ma’nosi ham bor) san’ati bayt yoki baytdagi biror so‘zni o‘ng va teskari 
holatlarda 
(non, amma 
kabi) bir xil o‘qilishi bilan bog‘liqdir. 
„Alisher Navoiy shahzoda Abobakr mirzoga adabiy saboqlar berar ekan, unga qalb san’atini ham 
o‘rgatgan. Kunlarning birida Abobakr mirzo ustozi huzuriga kirib: „Men bir qalb so‘z topdim",– debdi. 

---

23 
 
Navoiy „Qaysi?", – degan ekan, shahzoda „Qovoq", – deb javob beribdi. Navoiy shahzoda topqirligidan 
mamnun bo‘lib, „Shobosh!"– debdi. 
Adabiy dahomiz aytgan ana shu birgina so‘zga ahamiyat beraylik: birinchidan, vaziyatni hisobga olaylik; 
o‘quvchi bir san’atga misol topib aytgani uchun ustoz uni „Shobosh!" („Yasha! Qandingni ur, balli!") deb 
maqtadi. 
Ikkinchidan, shogirdi qalb so‘z topgan edi, ustozning mamnuniyati qalb so‘zda ifodalandi. Darhaqiqat, 
shahzoda aytgan „qovoq" va Navoiy javobidagi „shobosh" so‘zlarining har ikkisi ham o‘ng va teskarisidan 
o‘qilsa, o‘sha so‘zlarning o‘zi takrorlanadi. 
Uchinchidan, bu so‘zning yasalishi va kimga aytilganini hisobga olsak, „shobosh"ning yangi ma’nosi 
yuzaga chiqadi: mumtoz shoir bu so‘zni shahzodaga „shobosh", ya’ni podshoh bo‘lgin, degan niyatda ham 
aytgan... 
(V.