Монография тошкент-2018 Муаллиф

жадвал

Богчагача болалар жисмоний тарбия тадбирлари (намуна сифагида)

.Nil	Тадбир йўналиши ва турлари	Ташкилий тсхнологиялари (усуллар миқдори, вақти)
1	Сайр-томошалар. Уйин майдонлари, манзарали хиёбонлар, болалар майдони	Аравачага ўтқазиш ёки қўлда (орқада) кўтариб, етаклаб юриш. Кун давомида 2-3 марта
2	Қишлоқ шароитларида атроф- муҳитларни кузатиш, оилавий юмушларни бажаришда болаларни эргаштириб, етаклаб юриш	Ҳар сафар камида ярим соат. Жойларни тартибга келтириш, супуриш, йиғиштириш, сув сепиш, молларни ҳайдаш, қайтаришга ўргатишда оддий, тўсиқли жойлардаги ҳаракатларга ўргатиш
' 3	Тўп ўйинлари (тўпни отит, нишонга текизиш, тепиш, тўхтатиш, узатиш - қўл ва оёқлар ҳаракати)	2-3 та тўпни олиб юриш, белгиланган жойга қўйиб келиш (олиб келиш), думалатилган тўпга югуриб етиш, ушлаб олиш ва ҳ.к.
4	11арвон (мосламалар) ва ҳалинчакларда чиқиш, тушиш, осилит, учит	Маҳкам ушлаш, эҳтиёж бўлиш жараёнларини ўргатиш
"5	Сузиш. Болалар ҳовузи, оқар сувлар (ариқ, канал - қишлоқ жойлари) ва анҳорларда сузиш амаллари	Қўл-оёқ ҳаракатлари, гавдани тутиш, бош ҳаракати, нафас олиш усулларига алоҳида эътиборни қаратиш
6	Эркин ҳаракатли ўйинлар: қувлашмачоқ, туртиб (уриб) қочиш, “картошка экиш”, бекинмачоқ, тўпли эстафеталар	3-4 ва ундан ортиқ бўлиб болаларнинг ўз эркида ўйнашларига рухсат бериш (назорат остида)
7	Телевизор да мультфильмларни курит, тушунтириш	Ҳаракатли ўйинлардан намуна олиш, бажариш

Эслатма: ўйинлар давомида ота-оналарнинг биргаликда қатнашиши болаларнинг қи шцишини кучайтиради ва улар узини эркин, тетик тутади. Уз навбатида эса уларга •рдам бериш, назорат қилишга кулай бўлади.

Ота-оналар турар жойлари, об-ҳаво шароити ва ўз имкониятлари (вақт, эътибор, тажриба) асосида кичик болалар жисмоний тарбиясига бўлган муносабатларини кучайтиришлари, асосан машқ-ўйинларни танлаш, уларни гашкил этиш йўлларида ўз истаклари - билим доираларини бойитиб боришлари мақсадга мувофиқ бўлади.
Бола азиз, унинг тарбияси эса унданда азиз. Бу нақлни халқимиз минг йилликлардаги тажрибаларда яратган, синовлардан ўтказган ҳаётий воқелик снфатида ҳозир хам тан олинмокда. Шу сабабки “Ёшликда олинган билим тошга ўйилган нақш кабидир” деган нақлга ҳам амал қилинмокда.
Инсон камолотининг асоси унинг болалигида олган таълим ва тарбиясига бевосита боғлиқ. Шу жихатдан, давлатимиз томонидан ўғил- қизларимизнинг билимли, одобли, юксак салоҳиятли бўлиб камолга етишишлари йўлида эзгу чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Буни Республика Президентининг “2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 29 декабрь 2016 й. қарори тимсолида кўриш мумкин.
Расмий маълумотларга таянилса, 4916 та мактабгача таълим муассасасида қарийб 688,5 нафар бола тарбияланмокда. Шунингдек, 194 та нодавлат мактабгача таълим муассасасимавжуд бўлиб, улар да 12 минг нафарга яқин тарбияланувчи қамраб олинган.
Мутахассисларнинг таъкидлашича, инсон ўз умри давомида эгаллайдиган барча билимнинг 70 фоизини 5 ёшгача бўлган даврда олиши мумкин экан.
Зикр этилган қарорни амалда татбиқ этишда мактабгача таълим муассасалари шу фаолияти тубдан ўзгариши лозим. Таълим-тарбия жараёнига замонавий ҳамда илғор тажрибалар жорий этилади. Бола шахсини камол топтиришда фақат ҳарфни ўргатишгагина эмас, балки ижобий фазилатларни шакллантириш, унинг рухиятида атроф-олам, жамият ва ота- онасига нисбатан ҳурмат хиссини, Ватанни севишдек муқаддас туйгуларни уйғотишга аҳамият қаратилади.
Муҳим жиҳати шундаки, қарор асосида шу соҳада педагог кадрлар тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш масаласини назарда тутиши айни муддаодир. Педагогик технологиялар ва услубларни инобатга олган холда мактабгача таълим муассасаларига кадрларни тайёрлаш ҳамда малакасини оширишнинг ўқув режа ва дастурларини такомиллаштиришга катта эътибор қаратилган.
Янги мактабгача таълим муассасаларини қуришда замонавий лойиҳаларга таянилади. Янги шаклдаги ҳамда қулай шароитга эга ёзги айвончаларини, сузиш ҳавзаларини қуриш кўзда тутилган. Бундай кулайликлар кичкинтойларнинг жисмонан ва маънан соғлом бўлиб ўсишида муҳим аҳамият касб этади.
Бу каби амалий тадбирларни тезлаштириш ва масъул ходимларнинг жавобгарлик фаолиятларини назорат қилиш, давлат сиёсати асосида самарадорликни таъминлаш йўлида узлуксиз фаолиятлар давом эттирилаётгани эътиборга моликдир.
Республика Президента Ш.Мирзиёев 2017 й. 19 октябрь куни мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш масалаларига бағишлаб йиғилиш ўтказди. Бунда 2017 й. 30 сентябрдаги “Мактабгача таълим тизими бошқарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент Фармони ҳамда “Узбекистан Республикаси мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги қарорига мувофиқ бу соҳада янги тизим яратилганлиги қайд этилди. Шунингдек, янги вазирлик олдига мактабгача таълим соҳасида ягона давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, мактабгача таълим муассасалари давлат ва нодавлат тармоғини кенгайтириш ва моддий-техника базасини мустаҳкамлаш, уларни малакали педагог кадрлар билан таъминлаш, таълим муассасаларига болаларни жалб этишни кескин ошириш, таълим-тарбия жараёнларига замонавий таълим дастурлари ва технологияларини татбиқ этиш орқали болаларни ҳар томонлама интеллектуал, маънавий-эстетик, жисмоний ривожлантириш ҳамда уларни мактабга тайёрлаш сифатини губдан яхшилаш вазифалари қўйилди.
Республика Президента томонидан ўтказилган мазкур йигилишда мактабгача таълим соҳасига ихтисослашган кадрлар тайёрлаш масаласига алоҳида эътибор қаратилиб, барча қарорларни амалга оширадиган, фарзандларимизга билим асосларини, энг зарур ҳаётий тушунча ва қўшимчаларни ўргатадиганлар юқори малакали тарбиячи ва мураббийлар жанлиги уқтирилди.
Йигилишда ягона интерактив давлат хизматлари порталида “Болаларни давлат мактабгача таълим муассасаларига қабул қилиш ва навбатга қўйиш бўйича электрон дастур”ни жорий этиш бўйича топшириқлар берилди. Шунингдек, ахборот-коммуникация технологиялари воситалари билан таьминланганлик ва интернет тармоғига уланганлик ҳолати танқидий ўрганилиб, уларни босқичма-босқич замонавий компьютер техникаси билан гаъминлаш ва интернет тармоғига улаш бўйича чора-тадбирлар дастури ишлаб чиқилиши вазифа қилиб қўйилди.
Бу каби ташкилий-бошқарув технологик фаолиятлар таълимнинг барча мрмоқлари каби болалар жисмоний тарбиясига дойр барча тадбирларда мухим аҳамиятга эга бўлади. Хусусан эса:

• 
  Энг тажрибали боғчалардаги намунавий машқ-ўйинларни ташкил килиш, мусобақалар ўтказиш, тарбиячи-ўқитувчининг ижодкорлиги, болаларнинг қизиқиши, ўсиш даражаларини портал орқали компьютер сайтларига киритиш, уларни болаларга намойиш қилиб кўрсатишга имкон бўлади;
  
• 
  Муассасада болалар гурухдаридаги гимнастика, ҳаракатли-эстафетали машқ-ўйинларни видеотасвирга олиб, ўзларига намойиш қилиш билан болалар фаолиятини яхшилаш, иқтидорли болаларни танлаб, уларни рагбатлантириш амалга оширилади;
  
• 
  Боғча атрофи, гўзал манзарали хиёбонлар, истироҳат боглари, музей, icarp, спорт иншоотлари (стадион, спорт зал, сув ҳавзаси, ўйин майдонлари ни Х.к.), кўп қаватли бинолар ва б.қ. манзилларга сайр-саёҳатлар қилиб, жологик ҳаракатлар ҳақида тушунчалар беришда ахборот |схнологияларданфойдаланиш йўлга қўйилади;
  
• 
  Болаларнинг соглиги, жисмоний ва физиологик-анатомик жиҳатдан ўсиш даражаларини (ривожланиш натижалари) тиббий жиҳатдан назорат i n ниш ва текширишда (ўрганиш, таҳлил) техник воситалардан самарали фойдаланиш янада такомиллашади.
  

Муаммога шу жиҳатдан қаралса, мактабгача таълим муассасаларидаги болаларнинг жисмоний ривожланишини кузатиш, уларнинг жисмоний сифатларга қизиқиши, кўникиши ва иқтидорликларини тарбиялашда ахборот-коммуникация технологияларини қўллаш давр талаби ҳисобланади.
Маълумки, болалар (ўғил ва қизлар) қайси минтақа ва манзилда яшамасин, қайси миллатга тегишли бўлмасин, ҳатто жисмоний машқ- ўйинлар билан қандай даражада шуғулланмасин ёки умуман машғул бўлмасада, уларнинг бўйи, тана огирлиги, кўкрак қафасининг кенглиги, жисмоний сифатларга (тезлик, кучлилик, чидамлилик, эгилувчанлик ва ҳ.к.) эга бўлишида жиддий фарқлар кам бўлади.
Бу соҳадаги маълумотларни Қозоғистон Республикаси мисолида намуна сифатида кўриш мумкин (4-жадвал).

2.