Монография тошкент-2018 Муаллиф

жадвал

Бармоқ мушакларининг си киш ва гавда мушакларининг ёзилиш
(тортиш) кучлари натижалари

Болалар ёши	Жинси	Бармоқлар билан қисиш, кг				Гавдани ёзиш (тортиш), кг
		ўнг қўл		чап қўл
		X	S	X	S	X	S
3	ўғил	4,1	0,45	3,5	0,30	17,0	1,14
	ҚИЗ	3,5	0,60	3,1	0,28	15,2	1,02
4	ўғил	5,8	0,25	5,4	0,20	17,6	0,70
	қиз	4,9	0,20	5,1	0,42	16,2	0,63
5	ўғил	8,6	0,52	6,3	0,40	22,5	0,70
	қиз	6,7	0,28	7,8	0,32	20,8	0,55
6	ўғил	11,8	0,25	10,7	0,25	27,8	0,75
	қиз	9,9	0,49	9,3	0,28	26,3	0,01

Эслатма: X - ўртача курсаткич натижаси; S — танлаиган кўрсаткич йигмасининг огигии (фарқи).

Тадқиқотда иштирок этган ушбу ўғил ва қиз болаларнинг ташқи нафас олиш ҳамда қон айланиш тизимининг кўрсаткич натижалари хам эътиборга лойиқ (5-жадвал).

2. 
   жадвал
   

Мактабгача ёшдаги болаларнинг нафас олиш ва қон айланиш
тизнмидаги ривожланиш кўрсаткичлари

Кўрсаткичлар		Болаларнинг ёши
		3		4		5		6
- 1 дақиқада нафас олиш тезлиги		25,0		24,5		23,7		23,2
- ўпка ҳаво сиғими, мл		695,0		761,1		1405,5		1777,7
- кислород қабул қилиш, мл/дақ./кг		9,0		9,0		8,4		7,6
1 (ақиқада юрак қисқариши (уриши) Н’ 1 ЛИГИ	103,5 1		100,3		97,4		91,7
пргерия босими, юқори, пасти,	98,8		99,3		104,6		105,2
мм рт.устдан	55,5		53,6		56,9		61,4
1 дақиқалик қон ҳажми, л	3,18		3,70		9,87		4,08
кпслороддаги пульс, мл/уриш/дақиқа	1,23		1,60		1,90		2,13

')слатма: 5 ва 6 жадваллардаги кўрсаткич натижалари асосида Тошкент, Жиззах, < амарцанд шаҳарларидаги намунавий богчалардаги болаларнинг саломатлиги, жисмоний ичтёргарлик натижалари кузатилди. Танлаб олинган ўгил ва қиз болаларнинг (5-6 . шдагилар) бармоқ ҳамда гавда (бел) кучлари, нафас олиш, қон айланиш, қон томирларининг уриш даражалари ўлчаниб, юқоридаги натижаларга циёслаб (солиштириб) кўрилди. Натижалар бир-биридан жиддий фарқ қилмаганлиги аницланди.

Бундан хулоса шуки:
Таъкидланганидек, турар жой, муҳит, миллат болаларнинг табиий (инатомик, физиологик жиҳатлар) ўсишида бир-биридан жиддий фарқли к>монлари йўқ;
Марказий Осиё ва унинг яқин атрофидаги давлатлар (Қозоғистон, Россия) мактабгача таълим муассасаларидаги шароитлар, иш услублари, лйниқса жисмоний тарбия соҳасида ягоналик (ўхшов, қиёс, ўрнак ва ҳ.к.) давом этмокда;

3. 
   6 ёшдаги болалар учун боғчалар шароитида стандарт ўйин майдонлари, чўмилиш ҳовузчалари ҳамма жойда бир тарзда қурилиши, яратилиш;
   

Телевизор, компьютерларда болалар учун машқ-ўйинлар, мультфильмлар, насиҳат ва тавсиялар ҳам йўналиш жиҳатдан катга фарқ қилмаслиги;
Ота-оналарнинг бўш вақтларда болалар билан биргаликда ўйнаши (футбол, теннис, бадминтон, югуриш, кураш қисмлари (элементлар), харакатли ўийнлар);
Иқтидорли болаларни ўзлари ёқтирган спорт турлари бўйича гўгараклар, спорт мактабларига (5-6 ёш) топшириши;
Кўл телефонлари, кичик компыотерлар билан тасвирга олиш (ўйин, кураш) ва қайта кўриш каби фаолиятлар фақат маълум ҳудуд ёки манзиллардагина эмас, балки дунёнинг барча бурчакларида ҳам оммалашиб кетганлиги ёки кетаётганлиги ёш болаларнинг саломатлиги, жисмоний тайёргарлиги, ҳатто спорт турларига (футбол, теннис, спорт курашлари ва қ.к.) қизиқишлари ҳам бир-бирига мос келишади.
Мактабгача таълим муассасаларида болалар ёши (гуруҳлар) ва жисмоний жиҳатдан саломатлиги ҳамда ривожланиш даражаларига нисбатан қўлланиладиган машқ-ўйинларнинг йўналиши, тузилма таркиби (бир тур ёки мажмуий-комплекс) беқиёс кўп. Улар энг аввало иқлим (об-ҳаво) шароитларга нисбатан танлаб ташкил этилади.
Бир ёки бир неча турларни ўз ичига олган машқ-ўйинлар тузилмасини намуна шаклида келтирилди.

4. 
   6 ёшдаги болаларнинг ҳаракат малакаларни ўзлаштирувчи машқ- ўйинларини қуйидаги таркибда кўриш мумкин, яъни:
   

Юришлар:

• 
  Кетма-кет қадамлаб (приставные) ҳаракат қилиш;
  
• 
  Ён томонларга кетма-кет қадамлаш;
  
• 
  Товонда юриш;
  
• 
  Оёқ ташқи кафти (стопа)да юриш;
  
• 
  Белгиланган жойда “илон изи” шаклида юриш;
  
• 
  Қўлларни турли шаклларда тутиб (қўйиб) юриш;
  
• 
  Орқага кетма-кет қадамлаш;
  
• 
  Юришни югуриш ва сакрашга аралаштириш.
  

Югуриш:
“Учиш”га қиёслаб югуриш;
Жуфт бўлиб югуриш;
“Илон изи” шаклида югуриш;
Тез ва секинлик билан югуриш;
Соф (қатор) бошидагини алмаштириб югуриш;
Қисқа-тор йўлда югуриш;
Кенг қадамлаб югуриш;
Оёқ учларида югуриш.
Тўпни юритиш, отиш ва улоқтириш:
Бир қўллаб тўпни узоққа улоқтириш;
Кичик тўпни 1 м оралиғида баландга улоқгириш;
1-1,5 оралиқда тўпни дарвоза ичида юритиш;
Икки қўллаб тўпни бош орқасидан отиш;
Тўпни баландга отиш ва илиб олиш;
Тўпни ерга уриб сапчитиш ва илиб олиш;
Тўпни икки қўллаб ип (тўсиқ) устидан отиш;
Тўпни юргизиб нишонга текизиш;
Икки предмет орасида тўпни юритиш;
Чамбаракни хохлаган томонга айлантириб юритиш (думалатиш);
Тўпни бир-бирига отиш;
Тўпни икки қўллаб кўкракдан отиб тўрдан ошириш;
Тўпни бош орқасидан икки қўллаб отиш (тик ва ўтирган ҳолат);
Жойда туриб тўпни икки қўллаб ерга уриш;
Бир қўллаб тўпни ерга уриш;
Тўпни деворга отиш ва яна илиб олиш;
Тўпни “илон изи” шаклида юритиш.
Сакрашлар:
4-6 чизикдан ўтиб олдинга сакраш;
Бир айланадан иккинчи айланага сакраб ўгиш;
Оёқларни жуфт қилиб депсиниб сакраш;
I ойда гуриб ўнг ва чап оёкларда сакраш;
I in қа-калга арғамчидан (скакалка) сакраб ўтиш;
I ойда туриб оёқни кўтариб-ёзиб сакраш;
/койда туриб сапчиб қўллар олд, баландда чапак чалиш;
< >ёкларни жуфтлаб олд ва оркага сакраш;
1кшбатма-навбат оёқларни алмаштириб сакраш (турган ва юрганда). •маклаб ва тортиниб чиқиш:
I ортилган арқон тагидан қўлларни ерга тегизмай ўтиш (эмаклаб- щ килиб);
I рдан 10 см баланддаги чамбарак ичидан ошиб ўтиш;
VI иргич (скамейка) тагидан коринга таяниб тортиниб ўтиш;
Бревно (скамейка) устидан тиззани қўйиб эмаклаш;
Қия нарвонда тортилиб чиқиш;
I lapnoH панжаралари орасида тортилиб ўтиш (ерга қия қилиб г I i n шлган нарвон);
I имнастика деворчасида осилиб-тортиниб чиқиш (қўл-оёқларни Ц||ц|ц|гма-навбат ўтказиш);
I нма-ён нарвонда (гимнастика девори) биридан иккинчисига ўтиш; Ўтирғичда тирсак ва тиззаларда эмаклаб юриш.
('айр-саёҳатлар:
Боғча атрофларида гуруҳ бўлиб сайр қилиш (қоғоз, чўп, баклажкаларни iiiii иб бир четга қўйиш);
Хиёбонлар, кўп қаватли бинолар атрофида юриш, улар ҳақида сўзлаб in piiiu (суҳбат);
Қурилиш, кўча тозалашдаги меҳНаткашлар ҳақида сўзлаб бериш I меқнат, турмуш, озодалик);
Ҳайвонот боғида сайр (ҳайвонлар, паррандалар ҳақида суҳбат ўтказиш, уларнинг номи, озиқалари ва фаолиятларини эсда сақлаш);
Саёҳатларни тасвирга олиш, дам олиш пайтларида телевизор, комньютерда қайта намойиш этиш.
Бошда таъкидланганидек, Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий салоҳиятини ривожлантириш ҳаракатлар стратегиям негизида таълим тизими жараёнларида туб ислоҳотлар ўтказиш амалга оширилмокда. Бу йўлда буюк келажак авлодларини маънавий етук ва жисмонан баркамол қилиб тарбиялашнинг биринчи босқичи сифатида бошланғич таълимга тьтибор кучайтирилмокда.
Республика Президентининг қарори асосида Республика мактабгача таълим вазирлиги ташкил этилди. Шу асосда мактабгача таълим тизимини янгидан ривожлантириш чора-тадбирларининг Дастури ишлаб чиқилди. Бу жараёнлар шахар ва қишлоқ жойларида янги лойиҳалар асосида боғча биноларини қуриш, махсус педагог кадрлар тайёрлаш, барча болаларни (3-6 ёш) боғчаларга қабул қилиш каби эҳтиёжий жараёнларга қаратилиши билан бу сохадаги янгича бурилиш бўлмокда.
Табиийки, бу каби давлат сиёсатидаги амалий саъй-ҳаракатлар боғча болаларнинг сиҳат-саломатлиги, жисмоний жиҳатдан соғлом, тўғри ўсишларини таъминлашда хизмат қилади. Бу эса барча ижтимоий-педагогик жараёнларни инновацион технологиялар, техник воситалар орқали йўлга қўйилишини тақозо этади.
Яқин келажакда деярлик барча боғчаларда:
Компьютерлаш, интернет тизими орқали ахборот-коммуникация фаолиятларни таъминлаш, таълим-тарбиянинг барча турлари каби жисмоний тарбия машғулотларида хам АКТдан мақсадли ва самарали фойдаланиш;
Боғча ходимлари, айниқса педагог-тарбиячиларнинг АКТ билан ишлаб олиш малакаларини таъминлаш;
Зарурият бўлганда (турли вазиятлар) маҳаллий ҳокимият ва юқори давлат идораларига (вазирлик, милиция, тез ёрдам хизмати, ота-оналар, маҳалла ва ҳ.к.) тезда хабар етказиш, тегишли жавоблар олишга асос бўлади.
Боғчаларда АКТдан фойдаланиш усулларига асосан қуйидагиларни тавсия этилади:
Портал орқали юқори таълим марказларидан тегишли маълумотлар, материалларни (тайёрланган машқлар мажмуаси, ҳаракатли ўйинлар, машғулотларни ўтказиш намуналари, электрон китоб, видеотасвир ва х.к.) компьютер сайтига киритиш (кўчириш);
Олинган материалларни (машқлар, ўйинлар, мусобақалар, сайр- саёҳатлар) гурухдарда намойиш этиш (кўрсатиш, таҳлил қилиш, қизиқтириш);
Боғча шароитида гурухларда ташкил этилган машқ-ўйинлар, мусобақалар, сайрлар, турли суҳбатлар (жисмоний тарбия мавзуси), педагог- тарбиячиларнинг фаолиятларини тасвирга олиш, уларни қайта кўрсатиш, ота- оналарга намойиш этиш каби хизматлар;
Мактабгача таълимдаги “Жисмоний тарбия” давлат дастури бўлимлари таркибидаги гимнастика, ҳаракатли ўйинлар, сузиш, кураш, енгил атлетика, спорт ўйинлари қисмлари (элемент), сайр-саёҳатларнинг турлари, мазмунлари, ташкилий усулларини педагог-тарбиячилар чуқур ўрганишлари, амалий жиҳатдан кўрсатиб бериш, суҳбат ва вазифа тариқасида (сўз- тушунтириш) машғулотларни ўтказишнинг педагоги к технологияларини сайтларда сақлаш, янгиларини йиғиш, ўз тажриба-амалиётларини тасвирга олиб, компьютерга жойлаштиришлари ҳозирги давр тақозо этаётган талаб, деб хулосага келинди.