Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Debet: 9220-«Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi» schyoti


Kredit: 9432–«Boshqa aktivlarning realizatsiyasi va turli chiqimi bo’yicha zararlar» schyoti.
Ushbu masalalarni quyidagi misollarda ko’rib o’tamiz.
Korxona tuzilgan shartnomaga muvofiq kompyuter uchun dasturiy ta’minot sotib olgan. Olingan dasturiy ta’minot balans qiymati –200000 so’m, foydali hizmat muddati –5 yil. Bu ob’ekt 4 yildan so’ng boshqa yuridik shaxsga sotiladi. Yillik amortizatsiya me’yori 20 foiz yoki dastur 4 yilda 80 foiz (4y*20foiz)ga amortizatsiyalangan;

Es=Bq*Ef/100. (2.4.1.)

(200000*80/100=100000 so’m).
Bu erda: Es-amortizatsiya summasi, Bq-balans (dastlabki) qiymati, Tf-foiz.
Tomonlar o’rtasida tuzilgan kelishuvga ko’ra, dasturni sotib oluvchi tomon 100000 so’m o’tkazib berishga rozilik beradi. Demak, sub’ekt o’z tasarrufidagi kompyuterni sotishdan 60000 so’m daromad (foyda) oladi. Bu quyidagi buxgalteriya yozuvlarida aks ettiriladi:

1. 
   Sotilgan kompyuter dasturining dastlabki qiymati hisobdan chiqarildi:
   

Debet: 9220–«Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi»schyoti 200000 so’m.
Kredit: 0430–«Dasturiy ta’minot» schyoti 200000 so’m.
Bizning fikrimizga ko’ra, dasturiy ta’minotni hisobdan chiqarish va sotish bo’yicha 9223 schyotni «Dasturiy ta’minotni sotish va turli chiqimi» deb nomlash maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz. Bu esa, nomoddiy aktiv ob’ektlari xarakati to’g’risida yanada aniqroq bo’lgan ma’lumotlarni olish va balans tuzish jarayonini soddalashtiradi.

2. 
   Dasturiy ta’minotning eskirish summasi ulardan foydalanilgan butun davr uchun quyidagi tartibda hisobdan chiqariladi:
   

Debet: 0530–«Dasturiy ta’minotning amortizatsiyasi» schyoti -160000 so’m.
Kredit: 9223–«Dasturiy ta’minotning sotilishi va turli chiqimi» schyoti-160000 so’m.
Ob’ektdan 48 oy yani 4 yil foydalanilgan, shuning uchun eskirish 160000
so’mga teng.(200000/60 oy*48 oy=160000 so’m).

3. 
   Dasturiy ta’minotni sotishdan tushum olindi: Debet: 5110–«Ґisob-kitob» schyoti-100000 so’m
   

Kredit: 9223–«Dasturiy ta’minotning sotilishi va turli chiqimi schyoti»- 100000 so’m

4. 
   Dasturiy ta’minotni sotishdan olingan daromad (foyda) summasiga:
   

Debet: 9223–«Dasturiy ta’minotning sotilishi va turli chiqimi» schyoti 60000 so’m
Kredit: 9323–«Dasturiy ta’minotning sotilishi va turli chiqimidan olingan foyda» schyoti 60000 so’m
Biz shu o’rinda 9220 «Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi» schyotining mazmunini quyidagicha nomlanishni tavsiya qilamiz: 9221–«Nomoddiy aktivlarning sotilishi va boshqa sabablar bo’yicha chiqib ketishi». Bu esa hisob ishlarini yaxshilashga olib keladi. Avtomobilsozlik korxonalarida nomoddiy aktivlarni boshqa mulklarga almashtirishi mumkin, Masalan, ma’naviy jihatdan eskirib qolgan «Windows-2002» dasturini Windows-2005ga almashtiriladi: bunday hollarda sotib olish bahosi qarama-qarshi savdoda sotilgan eski ob’ektning qiymati hajmidagi yangi narxdan beriladigan chegirtma summasiga kamaytiriladi. Nomoddiy aktivlarni ayirboshlashdan olinadigan foyda yoki zararni aniqlashning maxsus qoidalari mavjud bo’lib, ayirboshlanayotgan ob’ektlar tasnifiga bog’liqdir. Bir hil guruxda bo’lmagan nomoddiy aktivlarni ayirboshlashdan olingan foyda yoki zarar alohida ko’rsatilishi kerak. Buxgalteriya hisobida yangi nomoddiy aktivlar ob’ektini (dasturiy ta’minot) hisobga olish yoki dasturni balans qiymatiga to’langan pul mablag’laridagi summani qo’llash bilan ifodalanadi. Kompyuterlar uchun dasturiy ta’minotni ayirboshlashda ko’rilgan zarar schyotlarda quyidagicha aks ettiriladi. Yuqorida keltirilgan kompyuter dasturning qiymati 100000 so’m bo’lgan. U holda:
- yangi dastur (Windows-2005) qiymati – 500000 so’m;
-eski dasturga chegirma- 20000 so’m;
- zarur bo’lgan pul mablag’lar – 430000 so’m
Demak, chegirma eski dasturning balans qiymatidan kam (100000-20000) 80000 so’m. Yo’qotishlar, ya’ni zarar 80000 so’mni tashkil etadi: