Moliyaviy menejmentning matematik asoslari

Bugun olingan pul mablagʻi summasi yertaga olinadigan pul mablagʻi summasi ekvivalentidan yuqori.
Korporativ moliyaviy munosabatlarda vaqt omilini hisobga olish foiz hisoblash texnikasi asosidagi diskontlash va oʻsib borish metodlaridan foydalangan holda amalga oshiriladi. Bu metodlarning mohiyati hozirgi yoki kelgusidagi talab qilingan turli davrlarga taalluqli pul mablagʻlari miqdorini aniqlashni oʻzida aks ettiradi. Mazkur jarayonda oʻsib boruvchi qiymat me’yori sifatida foiz stavkasi (interest rate)dan foydalaniladi.
Tor ma’noda foiz stavkasi qarz mablagʻlaridan foydalanganlik uchun toʻlanadigan summani oʻzida aks ettiradi. Lekin korporativ moliyaviy munosabatlarda bu tushuncha kengroq talqin qilinadi. Ya’ni foiz stavkasi quyidagilarda namoyon boʻladi:
- amalga oshirilayotgan operatsiyalar boʻyicha olinadigan foydaning qoʻyilgan mablagʻ miqdoriga nisbati sifatida hisoblanadigan va foizlarda yoki birlik ulushlarda aks etadigan daromadlilik darajasini belgilovchi vosita sifatida;
- kapitalning muqobil qiymati sifatida.
Oʻsib borish tushunchasi foiz hisoblash natijasida dastlabki summaning ortib borishi jarayonini anglatadi.
Oʻsib borish metodining iqtisodiy mazmuni operatsiyalarni amalga oshirish natijasida dastlabki summaga qoʻshimcha ravishda olinadigan yoki olinishi mumkin boʻlgan summa miqdorini aniqlashni anglatadi. Boshqacha aytganda oʻsib borish metodi ma’lum bir n vaqtlar uchun belgilangan r foiz stavkasidan kelib chiqqan holda joriy qiymat (PV)ning kelgusidagi qiymatini aniqlash imkonini beradi. Bunda foydalaniladigan r stavka ba’zida oʻsish stavkasi deb ataladi.
Diskontlash tushunchasi pul mablagʻlarini joylashtirish jarayonida kelgusida ma’lum bir belgilangan summani olish (egalik qilish) uchun joylashtirish talab etiladigan pul mablagʻi miqdorini aniqlashni oʻzida aks ettiradi.
Iqtisodiy ma’noda diskontlash orqali topiladigan PV miqdori ayni paytda belgilab olingan FV kelgusi qiymat orqali aniqlab olinadi.
Ta’kidlash kerakki, diskontlash mohiyatiga koʻra mablagʻlar miqdori oʻsib borishini oʻzida aks ettiradi. Bu jarayonda foydalaniladigan foiz stavkasi r diskont normasi deb ataladi.
Qayd etib oʻtish kerakki, moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish shartlariga bogʻliq ravishda mablagʻlar oʻsib borishini aniqlash kabi diskontlash ham oddiy, murakkab yoki uzluksiz (muntazam) foizlar qoʻllanilishi orqali amalga oshiriladi.