Moliyaviy menejmentning matematik asoslari

1. Pul mablagʻlarining vaqt boʻyicha qiymatining iqtisodiy mohiyati va moliyaviy operatsiyalarda vaqt omilini hisobga olishning ahamiyati
Bugungi kunda moliyaviy menejment ham fan sifatida, ham amaliy jarayon sifatida matematik amallarsiz samarali amal qila olmaydi. Ya’ni, “moliyaviy menejmentning zamonaviy yondashuvida ko‘plab matematik va statistik instrumentlar va texnikalardan foydalaniladi. Buyurtmaning optimal hajmi, diskont omili, pulning vaqt bo‘yicha qiymati, pulning joriy qiymati, kapital bahosi, kapital tarkibi nazariyasi, dividend nazariyasi, nisbiy ko‘rsatkichlar tahlili va aylanma mablag‘lar tahlili kabilar bevosita matematik va statistik instrumentlar asosida belgilab olinadi.”¹
Pul mablagʻlarining vaqt boʻyicha qiymati (time-value of money) konsepsiyasi korporativ moliyaning fundamental asoslaridan biri hisoblanadi. Mazkur konsepsiyaga muvofiq biz turli vaqtlarda egalik qiladigan pul mablagʻlari bir xil boʻlmagan qimmatga egalik qiladi. Ustiga-ustak biznesda va kundalik hayotimizda pulga egalik qilish vaqti pul mablagʻlarining miqdoriga nisbatan katta amamiyatga ega. Masalan, milliy pul birligining bugungi qimmati bir qancha vaqt oʻtgandagiga nisbatan qadrliroq. Ya’ni u ayni paytda joriy iste’molni qanoatlantirishga sarflanishi yoki kelajakda qoʻshimcha daromad olish uchun investitsiya sifatida qoʻyilishi mumkin.
Bu borada xorijiy olimlar ta’kidlaganidek “Bugungi bir dollar kelgusida olinadigan bir dollardan qadrliroq bo‘ladi, chunki agar siz unga hozir ega bo‘lsangiz, uni investitsiya qilsangiz foiz to‘lovi bilan birga kelgusida bir dollardan ortiq bo‘ladi. Hozirgi qiymatdan kelgusi qiymatni aniqlashni kampaunding deyiladi²”.
Ma’lum vaqtdan soʻng zarur miqdordagi pul mablagʻlariga egalik qilish uchun korxona ma’muriyati mavjud pul mablagʻini hozirning oʻzida yoʻnaltirish lozim boʻladi. Bunda qaror qabul qilishda kelgusidagi pul oqimlari pul mablagʻlarining joriy vaqtdagi qiymati (present value - PV)dan kelib chiqqan holda baholashni amalga oshirish lozim. Pul mablagʻlarining joriy qiymati va kelgusi qiymatini baholash uchun moliyachilar pul oqimlarini diskontlash boʻyicha maxsus metodikadan foydalanadilar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy operatsiyalar oʻtkazish jarayonida vaqt omili muhim rol oʻynaydi. Shundan kelib chiqqan holda biznesning oltin qoidasi hisoblangan quyidagi fikr shakllangan: