Moliyaviy menejment fanidan mustaqil ish

Joriy xarajatlar rentabelligi ilgaridan foydalanadigan rentabellik ko‘rsatkichi bo‘lib, u korxona xarajatlarini mahsulotni ishlab chiqarib, uni sotishga ketgan xarajatlar samaradorligini ifodalaydi. Demak, bu ko‘rsatkich mahsulot sotish bilan bog‘langan bo‘lib, mahsulot sotishdan olingan foydaga asosan aniqlanadi.

Joriy xarajatlar rentabelligi	=	Mahsulot sotishdan foyda
		Sotilgan mahsulot tannarxi

Mahsulot rentabelligi, odatda, savdo tashkilotlarida keng foydalanib, hozirgi paytda foydalanish uchun boshqa tarmoqlarga ham tavsiya etilyapti. Bu ko‘rsatkich sotilgan mahsulotni har bir so‘miga nisbatan qancha foyda olinganligini ifodalaydi va demak, u sotilgan mahsulotdan olingan foyda asosida aniqlanishi lozim.

Mahsulot rentabelligi	=	Mahsulot sotishdan olingan foyda
		Mahsulot sotishdan tushum

Sotilgan mahsulotdan olingan tushum sof bo‘lishi lozim. Ya’ni yalpi tushumdan qo‘shilgan qiymatga solinadigan soliq va aktsiz soliqlar olib tashlanishi kerak.

2. Qo‘shimcha rentabellik ko‘rsatkichlari:
Korxonaga tegishli kapitalning rentabelligi. Ma’lumki, korxonalar o‘zlik va tashqaridan safarbar etilgan mablag‘lardan foydalanadilar. Ularning samaradorligini alohida aniqlash, moliyaviy tahlilni chuqurlashtirishga yordam beradi.

Korxonaga tegishli kapitalning rentabelligi	=	Soliq to‘lanishdan oldingi foyda
		Korxonaga tegishli kapitalning o‘rtacha qiymati

Qarzga olingan kapitalning rentabelligi uzoq va qisqa muddatga olingan qarzlar samaradorligini ko‘rsatadi. Bu qarzlar ham korxonaning butun ishlab chiqarish - xo‘jalik faoliyatiga xizmat qiladi va shu sababli ular samaradorligi korxonaning yalpi foydasi asosida aniqlanadi.

Qarzga olingan kapitalning rentabelligi	=	Soliq to‘lanishdan oldingi foyda
		Qarzga olingan kapitalning o‘rtacha qiymati

Asosiy kapitalning rentabelligi ham korxonaning yalpi foydasi asosida aniqlanishi lozim. Chunki asosiy kapital korxonaning butun faoliyatiga xizmat qiladi va uning rentabelligi asosiy fondlarni korxona foydasi asosida aniqlangan fondlar qaytimidir.

Asosiy kapitalning rentabelligi	=	Soliq to‘lanishdan oldingi foyda
		Asosiy kapitalning o‘rtacha qiymati

Aylanma kapitalning rentabelligi ham korxonaning yalpi foydasi asosida aniqlanishi lozim. Chunki aylanma mablag‘lar ham korxonaning butun faoliyatiga xizmat qiladi. Bu ko‘rsatkich korxona moddiy va pul aylanma mablag‘lari samaradorligini ifodalaydi.

Aylanma kapitalning rentabelligi	=	Soliq to‘lanishdan oldingi foyda
		Aylanma kapitalning o‘rtacha qiymati

Investitsiyalar rentabelligi ham korxonaning yalpi foydasi asosida aniqlanib, bu ko‘rsatkich korxona asosiy kapitalini hamda uzoq muddatga olingan kredit va qarzlar samaradorligini ifodalaydi.

Investitsiya rentabelligi	=	Soliq to‘lanishdan oldingi foyda
		Asosiy kapital va uzoq muddatga olingan kredit qarzlarning o‘rtacha qiymati

Shunday qilib, korxonalarning moliyaviy holatiga moliyaviy resurslarning alohida elementlari ta’sir ko‘rsatar ekan, demak, bu elementlarning ham rentabelligini tahlil qilish katta ahamiyatga ega.
Rentabellikni tahlil qilishning eng muhim tomoni ularga ta’sir etuvchi omillarni o‘rganishdir. Tahlil jarayonida ayrim omillarning ta’sir etishini o‘rganish davomida har bir omilning: tovar aylanishi, foyda va asosiy aylanma mablag‘larining o‘rtacha qoldig‘i o‘zgarishning ta’sir etish darajasini alohida aniqlash lozim.
Korxona rentabellik ko‘rsatkichlariga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tahlil qilish uchun kerakli ma’lumotlar moliyaviy hisobotlarda va birlamchi buxgalteriya hisobida mavjud.
Omillar tahlili bo‘yicha yuqorida keltirilgan axborotlar umuman moliyaviy tahlilda, ayniqsa, rentabellik tahlilida omillar bo‘yicha tahlil o‘tkazishning ob’yektiv zarurligini isbotlayapti va omillar bo‘yicha o‘tkazilgan tahlil korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishni chuqurlashtiradi hamda yangi xulosalar chiqarishga, tavsiyalar berishga imkoniyat yaratadi.