Moliyaviy menejment fanidan mustaqil ish

2. Korxonalar rentabelligini baholash tahlili
Korxonaning rentabelligi nisbiy ko‘rsatkich bo‘lib, korxona faoliyati samaradorlik darajasini ifodalaydi. Demak, korxonalar faoliyatini baholashda asosiy, sifatli ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Rentabellik darajasi korxonalar faoliyatida bajarishayotgan vazifalarni oldindan aniqlaydi. Bunday vazifalar bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
- rentabellik ko‘rsatkichi korxonalar faoliyatiga sarflangan sarmoyalarni, o‘zini o‘zi qoplashini aniqlaydi. Sobiq Ittifoq davrida xalq-xo‘jalik miqyosida o‘rtacha o‘zini o‘zi qoplash muhlati sifatida 7-9 yil qabul qilingan edi. Demak, korxonalar o‘zini o‘zi qoplash uchun ularning faoliyatida rentabellik 12-14 % dan kam bo‘lmasligi kerak.
- Hozirgi paytda hamma korxonalar faoliyatida kengaytirilgan qayta ishlab chiqarish amalga oshirilishi, moliyalashtirish imkoniyatlariga ega bo‘lishlari kerak, ya’ni olingan foyda hisobidan ishlab chiqarishni kengaytirib, uning texnikaviy darajasini ko‘tarib borish lozim. Buning uchun, ya’ni o‘zini o‘zi moliyalashtirish uchun, korxonalarning rentabellik darajasi 20-25 % dan kam bo‘lishi kerak emas.
- Ma’lumki, korxonalar o‘zlarining mablag‘larga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish uchun o‘z manbalaridan, ya’ni korxonalarga tegishli manbalardan hamda tashqaridan olinadigan uzoq va qisqa muddatli qarzlardan foydalanishi mumkin. Lekin, bu qarzlarni o‘z vaqtida qaytarib berish kerak. Buning uchun ham korxonalarning rentabelligi kerakli darajada bo‘lishi lozim.
- Respublikada ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti ko‘rilyapti. Buning uchun respublikada kuchli ijtimoiy siyosat amalga oshirilyapti. Bu siyosat ham xalq xo‘jaligida, ham alohida korxonalar miqyosida o‘tkazilyapti. Korxonalarda bu masalani yechish uchun ular kerakli darajada rentabellikka ega bo‘lishlari lozim.
Rentabellik darajasini o‘lchash uslubi, rentabellik ko‘rsatkichlari tizimining shakllanishi quyidagi tamoyillarga asoslanishi lozim:
- rentabellik ko‘rsatkichlari asosiy va qo‘shimcha shakllarda bo‘lishi kerak. Asosiy ko‘rsatkichlar korxona faoliyatining umumiy natijasi samaradorligini ifodalab bersa, qo‘shimcha rentabellik ko‘rsatkichlari esa korxona resurslarining alohida elementlari samaradorligini ifodalaydi;
- rentabellik ko‘rsatkichi korxona faoliyatini umumiy-moliyaviy natijasini ifodalar ekan, rentabellik ko‘rsatkichi, avvalambor, korxonaning yalpi yoki uning asosiy faoliyatidan olingan foyda asosida aniqlanishi lozim, lekin ba’zi paytlarda rentabellikni o‘lchash oldiga qo‘yilgan maqsadga binoan rentabellik ko‘rsatkichi sotilgan mahsulotdan olingan foydaga asosan ham aniqlanadi.
Bu tamoyillarga binoan korxonalar rentabelligini tahlil etishda, fikrimizga, quyidagi rentabellik ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish maqsadga muvofiq