Moliya”fanidan O’quv-uslubiy majmua

6. Likvidlik va kassa rejasini bajarish

Milliarder Xovard Xyuzning (Howard Hughes) naqd pul va kredit kartochkalarisiz uni hech kim tanimaydigan shaharda qolib ketgani to‘g‘risida afsona bor. Ovqat, boshpana va yo‘lkiraga puli bo‘lmaganligidan uning sovuq va ochlikdan o‘lishiga biroz fursat qolgan, xolos. Har qanday korporatsiya xuddi shunday ahvolda tushib qolishi mumkin. Iqtisodiy ko‘rsatkichlari va obro‘si baland firmalar ham jiddiy moliyaviy muammolarga duch kelishi va hatto bir kun kelib to‘satdan puli tugab qolsa yoki kreditni qaytaraolmasa, bankrotlikka (kasodga) uchrashi mumkin. Kamdan kam hollarda faqat qisqa muddatli daromad va xarajatlarni samarali boshqarish evazigagina katta muvaffaqiyatga erishish mumkin. Ammo ular noto‘g‘ri boshqarilsa, firma bankrotlikka yuz tutishi aniq.

Xovard Xyuzning muammosi shunda ediki, u nolikvidlik vaziyatiga tushib qolgan edi. Jismoniy yoki yuridik shaxs ma’lum xarid uchun zudlik bilan to‘lash yoki o‘z qarzini belgilangan muddatda to‘lash uchun zarur mablag‘ga egaligi holati likvidlik (liquidity) deyiladi. Aks vaziyat nolikvidlikni anglatadi, ya’ni inson yoki firma ma’lum xarid uchun zudlik bilan to‘lash yoki o‘z qarzini belgilangan muddatda to‘lash uchun zarur mablag‘ga ega, ammo buni zudlik bilan amalga oshirolmaydi⁸⁰.

Aktivlarining nolikvidligi oqibatida biror-bir muammo kelib chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun firma bo‘lajak daromad va xarajatlar bo‘yicha prognozlarni imkon qadar aniq tuzishi kerak. Ushbu barcha prognozlar aks ettiriladigan reja kassa rejasi (cash budget) deb ataladi.

3-nazorat uchun savol

Nima uchun har qanday firma o‘z aktivlari likvidligiga rioya qilishi kerak?

80. 
    Aktivlar likvidligi ularni qanchalik tez va bezarar pulga aylantirish mumkinligi bilan belgilanadi. Likvidlik darajasining samarali mezoni bu ular sotib olingan narx va ularni zudlik bilan qayta sotish narxi o‘rtasidagi farqdir. Shunday qilib, Siz sotib olingan yangi avtomobil likvidligi uning uchun to‘langan narx va shu zahoti boshqa odamga sotishingiz mumkin bo‘lgan narx o‘rtasidagi farq bilan belgilanadi. Birja bozorida savdoga qo‘yiladigan aktivlar likvidligi talab va taklif o‘rtasidagi farq bilan belgilanadi. Pul mablag‘lari aslida “0” spredli aktiv hisoblanadi.
    

120
15-mavzu. Pulning davriy qiymati va pul oqimlarining diskontli tahlili