|
Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot
|
20x1 y.
|
20x2 y.
|
20x3 y.
|
|
Sotuvlar hajmi
|
|
|
1000000
|
1120000
|
1254400
|
|
Sof foyda
|
|
|
200000
|
224000
|
250880
|
|
Dividendlar
|
|
|
80000
|
89600
|
100352
|
|
Taqsimlanmagan foydaning o‘sishi
|
|
120000
|
134400
|
150528
|
|
Balans
|
|
20x0 y.
|
20x1 y.
|
20x2 y.
|
20x3 y.
|
|
Aktivlar
|
|
2000000
|
2240000
|
2508800
|
2809856
|
|
Majburiyatlar
|
|
1000000
|
1120000
|
1254400
|
1404928
|
|
Kapital
|
|
1000000
|
1120000
|
1254400
|
1404928
|
|
1-nazorat uchun savol
Firma o‘sishi sur’ati uning barqaror o‘sishi koeffitsiyentidan past bo‘lgandagi vaziyat tashqi moliyalashtirish summasiga qanday ta’sir qiladi?
5.Aylanma kapitalni boshqarish
Aksariyat kompaniyalarning ishlab chiqarilgan mahsulot yoki tovarlarni sotishdan biror-bir daromad (foyda) olishlridan oldin amalga oshirilgan xarajatlarni qoplash uchun ma’lum miqdorda pul mablag‘lari sarflashlariga to‘g‘ri keladi. Buning natijasida firma aktivlarining ma’lum qismlari, masalan, tovar-moddiy zahiralar va olinishi kerak bo‘lgan hisoblar (debitorlik qarzlari), odatda, uning majburiyatlaridan, ya’ni to‘lanishi kerak bo‘lgan hisoblar (kreditorlik qarzlari) va to‘planib qolgan qarzlardan oshadi. Kompaniyaning aylanma aktivlari bilan joriy majburiyatlari o‘rtasidagi farq aylanma kapital (working capital) deb ataladi. Agar kompaniyaning aylanma kapitalga ehtiyoji mavsumiy emas, balki doimiy xususiyatga ega bo‘lsa, odatda, kompaniya uzoq muddatli moliyalashtirishni olishga harakat qiladi. Mavsumiy ehtiyojlar qisqa muddatli qarzlar, masalan, bank kreditlari hisobiga moliyalashtiriladi.
Firma aylanma kapitalini boshqarishning asosiy prinsipi daromadsiz aktivlar, masalan debitorlik qarzlari va tovar-moddiy zahiralariga sarflangan mablag‘larni imkon qadar kamaytirishdan, va “foizsiz” kreditlardan, ya’ni a) mijozlar oldindan to‘lagan mablag‘, b) hisoblangan, ammo to‘lanmagan mehnat haqi va v) kreditorlik qarzlaridan maksimal darajada foydalanishdan iborat. Pul mablag‘larining bu uchta manbai firma uchun bepul hisoblanadi. Chunki, odatda, ularga aniq (ochiq) foiz stavkasi hisoblanmaydi79.
Ma’lum chora-tadbirlar va tartiblar kompaniya o‘z mahsulotini sotgan payt
Agarda firma to‘lovlarni bo‘nak (avans) tarzida amalga oshiruvchi xaridorlarga chegirmalarni taklif etsa, u holda bunday chegirmalar miqdori noaniq foizli to‘lov hisoblanadi. Agar firma mahsulot (mol) yetkazib beruvchi tomonidan taklif etilgan chegirmadan voz kechib, bu orqali hisoblar bo‘yicha to‘lovlari muddatini uzaytirsa, bunday chegirma ham noaniq foizni namoyon etadi.
118
bilan pul hisob raqamiga kelib tushgan payt oralig‘idagi vaqtni qisqartirish imkonini beradi. Aynan shu tadbirlarni amalga oshirish orqali firmaning aylanma kapitalga bo‘lgan ehtiyojini kamaytirish mumkin. Ideal holatda, har bir firma yetkazib beriladigan tovar uchun mijozlardan avans olishga intilishi kerak. Bundan tashqari, o‘ziga zarur resursni sotib olish va haqini to‘lash o‘rtasidagi vaqtni uzaytirish orqali aylanma kapitalga bo‘lgan ehtiyojini qisqartirishi mumkin.
To‘lov vaqti va amalga oshirilayotgan xo‘jalik operatsiyalari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni yaxshilab tushunish uchun 2-rasmni diqqat bilan o‘rganing.
-
Буюртма
|
|
|
Омборга
|
|
|
|
|
|
|
Тайёр
|
|
Сотилган
|
|
олинди
|
|
|
етказилди
|
|
|
|
|
|
|
маҳсулот
|
|
маҳсулот учун пул
|
|
|
Хом-ашё ва
|
|
|
Товар-моддий
|
|
|
|
олинди
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
материаллар
|
|
|
захираларнинг
|
Дебиторлик
|
қарзи
|
|
|
|
|
|
|
муддати
|
|
|
|
сотиб
|
|
корхонада бўлиш
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
олинди
|
|
|
|
вақти
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Вақт
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Кредиторлик
|
|
Пул маблағлари
|
|
|
|
|
|
|
қарзи муддати
|
|
айланиш цикли
|
|
|
|
Хом-ашё ва
|
|
|
Пул
|
тўловлари
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
материаллар ҳақини
|
|
|
|
амалга
|
|
|
|
|
|
|
|
тўлаш учун счёт-
|
|
|
оширилди
|
|
|
|
|
|
|
|
фактура олинди
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
14.2-rasm. Pul mablag‘lari aylanishi sikli
Pul mablag‘lari aylanishi siklining davomiyligi (cash cycle life) – bu firma o‘z mahsulot yetkazib beruvchilariga to‘lashni boshlashi kerak bo‘lgan sana va o‘z iste’molchilaridan pul olishni boshlaydigan kun oralig‘idagi vaqt. 14.2-rasmda ko‘rinib turibdiki, pul mablag‘lari aylanishi siklining davomiyligi tovar-moddiy zaxiralarining korxona-daligi vaqti bilan debitorlik qarzlari muddatidan iborat bo‘lib, bu muddatdan kreditorlik qarzi muddati olib tashlanadi, ya’ni :
-
Pul mablag‘lari
|
|
Tovar-moddiy
|
|
Debitorlik qarzi
|
|
Kreditorlik qarzi
|
aylanishi sikli
|
|
zaxiralarning korxonada
|
|
|
=
|
+
|
muddati
|
–
|
muddati
|
davomiyligi
|
bo‘lish vaqti
|
|
|
Zaruriy aylanma kapital hajmi pul mablag‘lari aylanishi sikli davomiyligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq. Agar kreditorlik qarzi muddati yetarlicha davomli bo‘lib, tovar-moddiy zaxiralarining korxonadaligi vaqti bilan debitorlik qarzlari muddatini o‘z ichiga olsa, firmaga aylanma kapitalning umuman keragi yo‘q bo‘ladi.
Qanday amal (harakat)lar kompaniyalarning aylanma kapitaliga bo‘lgan ehtiyojini qisqartirish imkonini beradi? Pul mablag‘lari aylanishi sikli davomiyligini hisoblash tenglamasidan ko‘ramizki, firma o‘zinining aylanma kapitalga bo‘lgan ehtiyoji darajasini quyidagi tarzda kamaytirishi mumkin:
Zahiralar omborda saqlanadigan vaqtni qisqartirish. Bunga erishish uchun tovar-moddiy boyliklar harakatini boshqarish jarayonini takomillashtirish yoki mahsulotni faqat ishlab chiqarish jarayonida unga ehtiyoj tug‘ilgan
119
vaqtda aniq yetkaza bera oladigan mahsulot yetkazib beruvchilar bilan shartnoma tuzish kerak;
Debitorlik qarzlarini tezroq pulga aylantirish. Bunga bir necha yo‘l bilan erishish mumkin. Masalan, qarzlarni undirish jarayoni samaradorligini oshirish, tezroq to‘laydigan mijozlarga chegirmalar taklif etish, shuningdek to‘lash muddati kechiktirilgan hisoblarga foiz yozish orqali.
O‘z kreditorlik qarzlarini to‘lash muddatini cho‘zish orqali.
2-nazorat uchun savol
Firmaning aylanma kapitalga bo‘lgan ehtiyojini qanday usullar bilan qisqartirish mumkin?
Do'stlaringiz bilan baham: |
