Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

6. Давлат қарзларини камайтириш муаммолари ва ечимлари.

Давлат қарзларини бошқариш вазифалари доирасида, самарали фаолият юритадиган Давлат қимматбаҳо қоғозлар бозорини (ДҚҚ) ташкил қилиш ва қўллаб-қувватлаш вазифаси турибди. Давлат қимматбаҳо қоғозларининг самарали бозори мавжуд бўлган бир пайтда, ҳукумат бюджет дефицитларини молиялаштириш учун марказий банкка мурожаат қилиш эҳтиёжини камайтириш имконини берадиган харажатларни молиялаштириш механизмига эга бўлади. Бундан ташқари, давлат қимматбаҳо қоғозларининг сиғимли ва ликвидли бозорини ривожлантиришга кўмаклашган ҳолда, бошқарув органлари давлат қарз мажбуриятларининг даромадлилигида доимо иштирок этадиган ликвидлик хатари учун мукофотларни камайтириш эвазига қарзга хизмат қилишнинг қийматини камайтиришга эришишлари мумкин.

Давлат қимматбаҳо қоғозлари паст кредит хатари билан характерланадиган ҳолатларда, уларнинг даромадлилиги бошқа молиявий активларни баҳолашда мўлжал бўлиб хизмат қиладики, бу, ўз навбатида, пул ва облигацияларнинг сиғимли ва ликвидли бозорларининг ривожланишида катализатор бўлиб хизмат қилади.
Давлатнинг қўшимча харажатларини солиқларни кўпайтириш ва харажатларни камайтириш билан боғлиқ тадбирлардан кўра заём чиқариш ҳисобига қарзли молиялаштириш бир қатор омиллар нуктаи назаридан самарали ҳисобланади.
Ташқи қарз оғирлигининг ўлчови учун стандарт кўрсаткичлар Жаҳон банки(Ҳалкаро тикланиш ва тараккиёт банки) томонидан ишлаб чиқилган ва давлатнинг қарзга хизмат кўрсатишига ва иқтисодий муносабатларни тузиш ва умумиқтисодий холатни таҳлил қилиш мақсадида келгуси қарз олишларни қўллаб қувватлашга қодирлигини баҳолаш учун банк томонидан қуйидаги кўрсаткичлардан фойланилади:
Умумий қарз(УК)/ товарлар ва хизматлар экспорти(ТХЭ);
Умумий қарзлар/Ялпи миллий махсулот(ЯММ);
Қарзларга хизмат курсатиш/ТХЭ;
Фоизлар / ТХЭ;
Фоизлар/ЯММ;
Хорижий валюта резервлари/УК;
Хорижий валюта резервлари/товарлар ва хизматлар импорти;
Қисқа муддатли қарз/УК;
Имтиёзли қарз/ УК;
Кўп томонама қарз / УК
Юқорида кўрсатилган кўрсаткичлар ташқи қарз оғирлигини баҳолаш учун стандарт ҳисобланиши билан критик чегараларни оширишдан хавотирлик пайдо бўлиш мумкин бўлган критик чегаралар мавжуд эмас.

Фанга оид охирги янгиликлар

• 
  Ўтган йил ичида янги ислоҳотларнинг аксарият қисми тартибга солишни соддалаштириш ва нархларни камайтириш орқали тартибга солиш самарадорлигини оширишга қаратилди. Бунда энг кўп сондаги ислоҳотлар “корхоналарни рйўхатдан ўтказиш” кўрсаткичи бўйича ўтказилган. Бу кўрсаткичда бизнесни очиш учун рухсат олишга талаб қилинадиган вақт ҳамда бу билан боғлиқ харажатлар ўлчанади.
  
• 
  Умуман, 45 та давлат, шу жумладан 33 та ривожланаётган давлат тадбиркорлар учун бизнесни очишни соддалаштириш борасида ислоҳотлар ўтказган. Мисол учун, Ҳиндистон устав капиталининг миқдорига талабларни соддалаштириш ва бизнес-операцияга сертификатни бекор қилиш ҳисобига сезиларли яхшиланишга эришди ва шу тариқа тадбиркорларни керак бўлмаган жараёндан озод қилди ва рўйхатдан ўтказиш учун кутиш вақтини 5 кунга қисқартирди.
  
• 
  Ушбу рейтингда, шунингдек, Қозоғистон 41-ўринни, Россия 51-ўринни, Қирғизистон 67-ўринни, Украина 83-ўринни, Тожикистон 132-ўринни эгаллади.
  
• 
  Ҳисоботга кўра, Ўзбекистон рейтингдаги ўз мавқеини бизнесни рўйхатдан ўтказиш (42-ўрин, 22 та поғона кўтарилган), хусусий мулкни рўйхатдан ўтказиш (87-ўрин, +26 поғона), кредит олиш (42-ўрин, +63 поғона) ва солиққа тортиш (115-ўрин, +2 поғона) каби мезонлар бўйича яхшилаб олди.