Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

Нима қилиш керак?
1. Стратегик сармоядор керак, токим унинг мақсадлари ва манфаатлари сизникига монанд келсин. Олиб-сотарлар ҳамкор бўлмайди.
2. Сармоялар муайян, аниқ вазифаларга йўналтирилиши керак.
3. Қанча керак бўлса, шунча қарз олиш лозим, қанча бераверса, олавериш керак эмас.
4. Тузилаётган шартномаларнинг фойда ва зарарлари, хатарлари ҳисобга олиниши керак. «Нега халқ учун зарарли шартнома тузилди», деб кейин ҳайрон бўлиб юрмаслик лозим.
5. Бирор хусусий тадбиркор қарз олса, бунинг масъулияти унинг елкасидадир. Аммо давлат қарз олар экан, уни давлат эмас, халқ тўлайди. Бу ёддан чиқмаслиги керак.
Шунча статистика ва мулоҳазаларни келтириб, хулоса чиқармасак, олдисини айтиб, бердисида жим ўтирсак бўлмас.
Бирор соҳага имтиёз бериларкан, у бюджетга тўлаши керак бўлган маблағ бошқа инсофли солиқ тўловчилар ҳисобидан тўланади. Имтиёзлар ҳам, қарзлар ҳам — ҳаммаси шу халқнинг устидан ва уларни алал-оқибат солиқ тўловчи халқ қоплайди. Шунинг учун қарз олишга, қонун чиқаришга, давлат ва халқ номидан иш юритишга ваколатни кимларгадир берар экансиз, бу инсонларни, депутатларни ё мансабдорларни сайлаётганда, кимга овоз бераётганингизга эътибор қилинг, дегимиз келади. Чунки сиз ўз овозингизга қўшиб, номингиздан қарз олишга ҳам ваколат бераётган бўласиз.
Мўъжаз таққос
Умуман олганда, бир инсоннинг қарз олиши ва давлатнинг, ваколатли идора ва муассасаларнинг қарз олиши моҳиятан бир хилдир. Дейлик, оддий бир меҳнаткаш товуқ боқиш учун кредит олса-ю, ҳоким бувага: «Мен бунча пулни кўрмаганман, довдираб қоламан, ҳовлиқиб кетиб, товуқ эмас — машина ё иккинчи хотин олиб қўйишим, хумор тутганда маишат қилиб, ичиб қўйишим мумкин. Шу кредитга ўзингиз товуқхона қуриб беринг, товуқ олиб беринг...», — деса ёхуд барибир шундай бўлади, деб ҳисоблаб, ҳоким буванинг ўзи кредитни жиянининг фирмасига ўтказса, жиян албатта энг арзон материаллардан қуради ва энг пушти куйган, тугаган арзон товуқларни олиб беради. Чунки ўзи ҳам ейиши керак, тоғасига ҳам узатиши керак. Эркин Воҳидовнинг манфаат фалсафаси деган шеърини эсланг:
Битта қўл узатса лой,
Биттаси сувар, дўстим —
Фойдасиз жиян келса,
Тоға ҳам қувар дўстим...
Қарабсизки, кредит тамом, товуқлар туғмай қўйган, қарзни энди товуқбоқарликни орзу қилган заҳматкаш, меҳнаткаш ва унинг болалари тўлаши керак. Бу ерда, мана, ҳар ерда ҳозир коррупция ҳам бор. Борингки, шу меҳнаткашнинг ўзи ҳам ҳокимсиз кредитни нўноқларча ишлатса, совуриб юборса, оиласи ва болалари узоқ йиллар қарзга ботади.

6.