Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

Нима қилмоқ керак?
Бутун тарих ва амалиёт шуни кўрсатадики, сармояларни жалб этиш қанчалик маҳоратни талаб қилса ҳам, энг асосийси уни тўғри ва жойида ишлатишдир. Ўзбек олими, иқтисодиёт фанлари доктори М.Умурзоқовнинг сармояларга оид таққоси жуда ўринлидир. Унга кўра вазият шундай: иқтисодиётимиз — гўё бир «бемор»дир, унинг даволовчи «дориси» сармоядир. Ўзимизда бу «дори» етарли эмаслиги учун хорижий сармоя оламиз. Аммо биз шунча миқдорда «дори» олишимиз керакки, токим бемор тезроқ тузалсин, сафга қайтсин ва ишлаб ўз таъминотини ҳам қилсин, ҳам «дорининг пули»ни узсин. Агар у «дори» устига «дори» олаверса-ю, ўзи ислоҳ бўлмаса, гиёҳванд каби дорига ўтириб қолади ва боқиманда ҳамда қарздорга айланади. Шунинг учун сармоянинг керагини ва зарур миқдордагина олиш керак, тезроқ иқтисодни ислоҳ қилиб, қарз олишни тўхтатиш ва қарзларни узиш шарт.
Пул киритаётган инвесторларни танлаш керак — уларнинг аксарияти оддий «уддабуронлар»: бугун бир бизнесни сотиб олиб, бироздан кейин икки бараварида сотиш пайида бўлади. Қарз олаётган давлат ёки бизнесмен катта пулни кўриб ақли шошмасдан, эртага қайтариш лозимлигини билиб, истиқболли ишларга сарфлаши шарт.
Амалда бюджет тақчиллигини, даромадлар ва ҳаражатлар тенгликка эришиши жуда қисқа муддатда бажариш мафкураси нотўғридир. Бунда иқтисодиётни ўзини ҳақиқий йўллар билан таъминланмаган мақсад фақатгина мамлакатдаги молиявий вазиятни ёмонлаштиради, қийинлаштиради. Инқироздан чиқиш йўлига ёрдам бермайди.
Қуйида кўрсатилган жадвалда бюджет тақчиллигини йиллар ва чораклар давомида амалда бошқарилиши тасвирланган. Ўзбекистон бозор иқтисодиётини иккинчи босқичига ўтишни бошлаган даврдан, иқтисодда маълум миқдорда барқарорлик хукм сура бошлади. Бюджет тақчиллигини миқдори норма даражасида бўлди.
8-жадвал.
Бюджет тақчиллигини миқдори нормаси

Йиллар	(I-II) млрд сўм	(I)-(II) ЯИМдан %ҳисобида
1995	0	-2.5
1996	0	-1.8
1997	0	-1.7
1998	-28.6	-2.1
Янв-Март	0.8	0.4
Янв-Июн	-6.5	-1.4
Янв-Сентябрь	-8	-0.9
1999	35.7	-1.7
Янв-Март	-2.4	-0.8
Янв-Июн	-1.6	-2.3
Янв-Сентябрь	-13.9	-1.1
2000	0	0
Янв-Март	8.4	1.9
Янв-Июн	10	1

Бюджет тақчиллигини камайтириш программасига: шундай чораларни кўриш ва бажариш керакки, уларни бир томондан пул маблағларини мамлакат бюджет фондларига жалб қилиб, иккинчи томондан давлат ҳаражатларини камайтиришга ёрдам беради.