Моделлаштириш назариясининг умумий қоидалари Физик моделлаштириш-бу … 7

Адекватлик - бу моделга қўйиладиган энг муҳим талаб, моделнинг характеристикаси ва танланган хусусиятлари мажмуига кўра ўзининг реал объектига (жараён, тизим ва бошқаларга) мос келишини талаб қилади. Шунинг учун биз умумий адекватликни емас балки, тадқиқотчи учун муҳим бўлган модел хусусиятларига кўра адекватликни назарда тутамиз. Тўлиқ адекватлик модел ва прототип ўртасидаги идентификацияни(бир хилликни) билдиради.
Математик модел вазиятларнинг бир синфига мос келиши мумкин (тизим ҳолати+ташқи муҳит ҳолати) нисбатан адекват ва бошқасига нисбатан адекват бўлмаслиги мумкин. Адекват бўлмаган моделдан фойдаланиш ўрганилаётган объектнинг реал жараёни ёки хоссалари (хусусиятлари)ни сезиларли даражада бузиб кўрсатишга ёки мавжуд бўлмаган ҳодисалар хоссалар ва хусусиятларни ўрганишга олиб келиши мумкин.

26. Моделнинг қатъий ва юмшоқлиги.

Моделнинг қатъий ва юмшоқлиги. Қатъий моделга мисол - кўпайтириш жадвали. Юмшоқ моделнинг энг оддий намунаси "ўрмонга қанчалик узоқ кирсанг, ўтин шунча кўп" тамойилидир. Юмшоқ моделлар математик назариясининг фойдали имкониялари нисбатан яқинда кашф этилган (Арнолд).
Гармоник осилатор қатъий моделга мисол бўлади. У ҳақиқий физик(жисмоний) тизимнинг кучли идеаллашуви натижасида олинади. Унинг қўлланилиши масаласини ҳал қилиш учун, биз эътиборсиз қолдирган омиллар қанчалик муҳимлигини тушуниш керак. Бошқача қилиб айтганда, "юмшоқ" моделни ўрганиш (тадқиқ қилиш) керак, кичик ҳаракат орқали "қатъий"га айланади. Агар тизим ўзининг сифатли ҳолатини кичик ўзгаришларда сақлаб қолса, тузилмавий барқарор деб айтилади. Гармоник осилатор- тузилмавий беқарор (қўпол бўлмаган) тизимга мисол. Шунга қарамай, ушбу модел жараёнларни чекланган вақт оралиғида ўрганиш учун қўлланилиши мумкин.

27. Моделларнинг мукаммаллиги.

Моделларнинг мукаммаллиги. Маълумки, дунё чексиздир, ҳар қандай объект сингари, нафақат макон ва вақт, балки унинг тузилиши (таркиби), хусусиятлари, бошқа жисмлар билан муносабатларида ҳам. Чексизлик ҳар хил физик табиатли тизимларининг иерархик тузилишида намоён бўлади. Бироқ, объектни ўрганаётганда, тадқиқотчи унинг чекли сондаги хусусиятлари, боғлиқликлари, фойдаланиладиган ресурслари ва бошқалар билан чекланади. Гўёки, у чексиз оламдан маълум бир объект, тизим, жараён ва бошқалар кўринишидаги чекланган бўлакни "ажратиб олади"ва бу парчанинг чекланган модели орқали чексиз дунёни билишга ҳаракат қилади.
Чексиз дунёни ўрганишга бўлган бундай ёндашув тўғрими? Амалиёт бу саволга инсон ақлининг хусусиятлари ва табиат қонунларига асосланган ҳолда ижобий жавоб беради, гарчи ақлнинг ўзи чекланган бўлса-да, лекин у томонидан яратилган дунёни билиш йўллари чексиздир. Билиш жараёни билимларимизни узлуксиз кенгайтириш орқали боради. Буни ақл эволюциясида, фан-техника эволюциясида кузатиш мумкин.

28.