|
3. Anorganik (m ineral) bog'lovchi m ateriallar
A n organ ik yoki m ineral bog'lo vch i m ateriallar kukunsim on
b o ‘ lib, m ayd a va yirik to 'ld irg ich lar bilan birga suvda qorilganda
suyuq yo k i plastik q orish m a hosil qiladi va asta-sekin qotishi
natijasida sun’iy toshga aylanadi. Anorganik bog‘lovchilam i ishlatish
v a xossalariga k o ‘ ra quyidagi guruhlarga b o ‘ lish m um kin:
1.H a v o d a qotadigan b o g 'lo v ch i m ateriallar: o h ak , gips va
kaustik m agnezit;
2. G id rav lik bo g'Io vch ilar. B u n d ay m ateriallar faqat havoda
em as balki suvda va namlikda ham qotish xususiyatiga ega. M asalan,
portlan dsem en t, gidravlik ohak, qum tuproq q o 'sh ilgan sem ent,
pussolan portlandsem ent, toshqol portlandsem ent, kengayuvchi
sem en tlar va boshqalar.
3. Kislotalarga chidam li bog'Iovchilar. Bunday bog'lovchilam ing
qotish ja ra yo n id an keyingi m ustahkam ligining ortishi kislotalar
ta’sirida ham davom etadi. Bunga kislotaga chidamli eruvchan suyuq
shisha asosida olinadigan sem entlar va q orishm alar m isol b o 'lad i.
Y u q o rid a keltirilgan bog'lo vch ilard an g'ish t terish v a suvoq-
chilikda ishlatiladigan qorishm alar, beton va tem ir-beton konstruk
siyalar h am d a qotish ja ra yo n i
avtoklav
deb ataluvchi qozonlarda
kechadigan buyum lar tayyorlanadi. Qurilishlarda buyum xossalarini
v a b o g 'lo v ch i m ateriallarni tejash m aqsadida quyidagi m axsus
q o 'sh im c h alar ham ishlatiladi:
1.
B o g 'lo v c h i m ateriallarni chuchuk ham da sulfat tuzlariga
to 'y in g a n su v la r t a ’ sirid a c h id a m lilig in i o sh irish m aq sad id a
ishlatiladigan gidravlik yoki faol m ineral q o 'sh ilm alar — trepel,
o poka, diatom it, trasslar, pem za, vulqon kuli va tufi, faol krem niy
ch iq in d ilari, kuydirilgan gil, gliyej, kuygan jin slar, toshqollar va
b osh qalalar.
2. B o g 'lo v ch i m ateriallarni tejash uchun to 'ld irg ich lar sifatida
m ayda qilib tuyilgan qum , ohaktosh, dolom it, tabiiy ch an gsim on
kvars qurni, toshqol va boshqalar.
3. Sem en tlarn in g tishlashuvini tezlatuvch i v a su saytiru vch i
m ateriallar: tezlatuvch ilar — kalsiy xlorid ( C a C l2), n atriy xlorid
(N a C l), xlorid kislota (H C I), eruvchan shisha ( N a ,S i 0 3), soda;
su saytiru vch ilar — gips, sulfat kislota, sulfit oksidli te m ir v a
boshqalar.
4. S e m e n tn in g q o tish in i te z la tu v c h i v a m u sta h k a m lig in i
oshiruvchi q o 'sh im ch alar — kalsiy xlorid va xlorid kislota.
5. Beton va qorishm aning sovuqqa chidam liligini, plastikliligini
oshirish uchun ishlatiladigan organik va an organ ik q o 'sh ilm alar,
sulfat spirt bardosi ( S S B ) , yetm ak (ko'pirtirad igan daraxt ildizi),
sovun chiqindisi, gil, bentonit, trepel va boshqalar.
B o g 'lo v ch i m ateriallarni ishlatishda ular quyidagi talablarga
ja v o b berishi lo zim : q o rish m an in g tish lash ish d avri, n o rm al
qorishm a olish uchun suv m iqdori, suvning qorishm a bilan birikish
darajasi, tishlashishdagi issiqlik m iqdori v a hokazolar.
B o g 'lo v ch i m aterialni suv bilan qorishtirganda qattiq holatga
o 'tgu n ga q ad ar ketgan vaqt lining
tishlashish davri
deb ataladi.
Q orishm ada suv qan chalik k o 'p b o 'lsa , uning tishlashishi shuncha
sekin bo'ladi. Shuning uchun norm al qorishm a tayyorlashda aw a lo
suv m iqdorini aniqlab olish kerak. H ar bir b o g 'lo v ch i uchun
suv m iqdori uning o g'irligiga nisbatan foiz hisobida standartlarda
belgilangan m e’y o r b o 'y ich a aniqlanadi.
B o g 'lo v ch i m aterial suv bilan qorishtirilganda fizik -k im yo viy
jarayo n lar natijasida quyuqlasha boshlaydi, uning q o 'z g 'alu vch an -
ligi kam ayadi. B u n i b o g'lo vch i m odda tishlashishning
boshlanish
davri,
q o 'zg'alu vch an lig i butunlay yo 'q o lgan d an keyin esa
oxirgi
davri
(
qotish
) deb ataladi. T ishlashish davriga qarab bo g'Io vch ilar
quyidagi uch guruhga b o 'lin ad i:
a) tez tishlashu vchi m ateriallar tishlashu vin ing bosh lan ish
davri 3 — 10 daqiqa. B u n d ay b o g 'lo v ch ila rn i ishlatish n oqu lay
b o 'lg a n lig i sa b ab li, u n g a tish lash ish n i su sa y tiru v c h i m axsu s
m oddalar, m asalan, qurilish gipsi q o 'sh ilad i;
b) norm al tishlashuvchi m ateriallar tishlashuvining boshlanish
davri 30 d aq iq a oxiri esa 12 soatgacha d avo m etadi. B u n d ay
b o g'lo vch ilarg a beton v a qorishm alar tayyorlashd a k o 'p ishlatila
digan b arch a sem entlar kiradi;
d) sekin tishlashuvchi m ateriallar tishlashuvining oxirgi davri
12
soatdan keyin boshlanadi.
N o rm a l qorishm a tayyo rlash d a suv (aslida b o g'Io vch in in g
k im yo viy birikishi uchun sarflanadigan suv) kerakli m iqdordan
k o ‘ p o linadi. Shuning uchun qorishm a qotgandan keyin ham
undagi m ayd a kapillyarlar v a g ‘ ovaklarda birikm agan erkin suvlar
k o ‘ p b o ‘ la d i. E rk in su vlar a sta-sek in b u g ‘ lan ib, sem en tn in g
g ‘o vakligini oshiradi. B in o b arin , beton yoki boshqa qorishm a
tayyorlagan da suv m iqdori k o ‘p olinsa, uning g ‘ovakligi ortadi,
natijada m ustahkam ligi kam ayadi.
B a rc h a b o g'Io vch ilar tishlashish v a qotish ja ra yo n id a o 'zid an
issiqlik chiqaradi. B o g‘lovchining tishlashish davri va qotish jarayoni
tez b o ‘ lsa, u n in g issiqlik chiqarishi ham ortadi.
B o g ‘ lovchilarning o ‘zidan issiqlik chiqarish xususiyati, ayniqsa,
sovuqda beton v a boshqa qorishm alar tayyorlashda katta aham iyatga
ega. A m m o ju d a yirik yaxlit beton inshootlar qurishda, m asalan,
gid rotexn ik qurilishlarda b etonning ichki qism idagi issiqlik tashqi
qism id agiga nisbatan ortib (ayrim h ollarda 10 0 °C gach a yetadi)
harorat farqi k o ‘ payadi. N atijad a betonning notekis sovishi b o sh
lan ad i, bu esa beton tanasida darzlar hosil b o ‘lishiga olib keladi.
Sh u n in g u ch u n , gidrotexn ik qurilishlarda o ‘zidan kam issiqlik
ch iqaruvch i m axsus sem entlar ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
