Moddalarning kimyoviy texnologiyasi

Gips  ishlab  chiqarish. 
Q urilish  gipsi  u ch   xil  usulda  ishlab 
chiqarilad i:
1.  G ip s-to sh n i  kukunlab  tuyiladi  va  pishiriladi.
2.  G ip s-to sh n i  m aydalab  pishirib,  so 'n g   tuyiladi.
3.  G ip s-to sh n i  m aydalab,  yuqori bosim li  suv bug'id a ishlanadi 
v a quritilib  tuyiladi.
G ip s-to sh n i,  asosan,  shaxtali  va  aylan m a  xum donlarda  yoki 
b u g'lash   qo zo n larid a  pishiriladi.  Shaxtali  xum donlariga  gips-tosh 
70— 300 m m  yiriklikda solinadi,  aylanm a xum donlarga  15  mm gacha 
b o 'lgan  yiriklikd a,  bug'lash  qozonlariga  esa  2 5 — 50  m m  yiriklikda 
solinadi;  qozonlarda  pishirganda esa gips-tosh  kukun qilib tuyilgan 
holda  solinadi.  G ip s-to sh n i  pishirish  usuli  a w a lo   xom ashyoning 
xususiyati,  olinadigan  m ahsulotga bo'lgan  talabga qarab tanlanadi.
G ip s-to sh  bolg'ali  m aydalagichlarda yoki  po'lat  sharli  (zoldirli) 
tegirm onlarda  m aydalanadi.  A gar uni  kukun  darajasigacha  tuyish 
kerak  b o 'ls a ,  a w a l  q u ritib ,  keyin   m ayd alan a d i.  G ip s-to sh n i 
quritish,  tuyish va pishirishni shaxtali yoki g'ildirakli tegirm onlarda 
bajarish  m um kin.
A m alda gipsni 
qaynovchi
 deb ataluvchi qozonlarda pishirib olish 
usuli  keng  tarqalgan.  P o 'la t  silindr  va  vertikal  o 'q q a  o'rn atilgan  
qorgichdan  iborat  qozonga  kukun  qilib  tuyilgan  gips  solinadi. 
Q ozonning diam etri b o'ylab to'rtta  isitgich quvuri  o'tkazilgan.  U lar 
so lin ayo tgan   xo m   gipsni  pishiradi  va  tay yo r  m ahsulot  qozon 
tagidagi  g 'a lv ir orqali  gips yig'u vch i  bunkerga tushadi. 
2
  m
3
  qozon 
hajm ining  ish  unum i  2  soatda  1000  kg  ga  teng.  G ip s  kukunining 
qozonda  pishish  vaqti  1 — 1 ,5   soat.
Asosan yarim  suvli gipsdan  iborat bo'lgan va gips-toshdan  iborat 
term ik   ishlash  y o 'li  b ilan   tay yo rlan ad ig an   qurilish   gipsi  deb 
ataluvchi  m ahsulotni  fosfogipsdan  ham   olish  m um kin.  Y arim   suvli 
gipsning tarkibida  38 ,6 3%   C aO ,  5 5 ,16 %   S 0
3
  va  6 ,2 1%   H 20   bor.

---

M D H   d avlatlaridagi  k o ‘ pgina  ilm iy  tadqiqot  m uassasalari 
fosfogips  ch iqindilaridan   fo yd alanish  m asalasi  ustida  tad qiqot 
ishlari  olib  borm oqdalar.  A rm aniston   Respublikasi  F A   U m u m iy  
anorgan ik  kim yo  institutining  V N IIS tro m   (R ossiya)  bilan   ham - 
korlikda  ishlab  chiqqan  fosfogipsdan  texn ikaviy  gips  ishlab  c h i­
qarish  usuli bosim ostida fosfogipsni digidratatsiyalashga asoslangan. 
U n da  olingan  a  -yarim   m olekula  suvli  gips  filtirlanadi,  keyin  issiq 
suvda  chayib quritiladi  (chizm aga  qarang).
Fosfogipsni  a  -yarimgidratga  aylantirish  chizmasi.

---

Institut  tavsiya etgan  chizm aga binoan  fosfogips tasm ali  trans­
p o rtyo r  yord am id a  pulpa  tayyorlash  uchun  «chan»ga  (sig‘ imga) 
uzatiladi.  P u lpada  suyuq  v a  qattiq  fazalar  nisbati  S :Q = 4 :1.  Keyin 
pulpa  m arkazidan qochirm a  nasos orqali quyultirgichga yuboriladi. 
O q ova  suvlar  kanalizatsiyaga  tushiriladi,  quyultirilgan  pulpa  esa 
(S :Q =  1 : 1 )   m arkazdan qochirm a nasos yordam ida  repulpator orqali 
qab u lqilgichga  uzatiladi  v a  bu  yerda  «tashabbuschi»  q o ‘ shiladi. 
K ristallan ish   jarayo n in i  norm al  holga  keltirish  m aqsadida  kaliy 
y o k i  bariy  m alein at  yoxud  dastlabki  fosfogips  m assasining 
0
,
1
% 
m iqdorida har ikki m odda aralashmasidan foydalanish tavsiya etiladi. 
Q ab ulq ilgich d an   repulpator  orqali  m arkazdan  qo ch irm a  nasos 
vositasida quyuq  pulpa xom  pulpa «chan»iga  haydaladi,  bu yerdan 
ventil  roslagich va m arkazdan qochirm a  nasos yordam ida quyuq va 
xo m   pulpa  aralashm asi  ketm a-ket  o ‘ rnatilgan  avtoklavlar  orqali 
o 'tk azilad i,  bu  avtoklavlarda  gips  degidratatsiyalanadi.  a   -yarim  
gidratli  qaynoq  pulpa  ignali  rostlagich  ham da  issiqlik  alm ash- 
tirgishdan o ‘tadi va aralashtirgichli  qabulqilgich bakida to ‘ planadi. 
B u   bak  b u g‘dan  isiydigan  o ‘ram a  nay  bilan  ta ’ m inlangan.
P u lp a  h aro rati  90— 9 5 °C   dan  pasaym asligi  u ch un   tasm ali 
su zg‘ ichda  suziladi.  S u zg ‘ ichdan  o'tkazilgan   suyuqlik  resiverdan 
bakka yuboriladi, u yerda esa nasos yordam ida «chan»ga qaytariladi. 
Q attiq   fa z a   ( y a ’ ni  gip s)  tasm ali  tran sp o rtyo rd a n   q u ritilg ich  
barabanga uzatiladi.  Qurigan gips bunkerda to ‘planadi.  Shu yo'sinda 
hosil  b o ‘ lgan  gips  q o g 'o z   qoplarga jo ylan ad i.
C h iq a d ig a n   g a z la r  n atriy  m etasilikat  eritm asi  y o rd am id a 
yu vilib ,  ftorli  gazlardan   tozalanadi.
O lim lard an   P .F .  G o rd a sh e v sk iy   va  V .V .  Ivan itsk iylarn in g 
(R ossiya)  m a ’ lum otiga k o ‘ra,  fosfogipsdan  bunday usulda 
a
 -yarim  
gidrat  tayyorlagan da  300— 500  m arkali  m ahsulot  hosil  b o 'lad i.