Moddalarning kimyoviy texnologiyasi

II  bob.  Gips  texnologiyasi
4.  Havoda  qotadigan  b o g ’lovchi  m ateriallar
Gipsli bog‘lovchi moddalar. 
G ip sli b o g'lo vch i  m oddalar kuydi- 
rilgan  gipstosh  m ayda  qilib  tuyish  y o ‘ li  bilan  hosil  qilinadi  (gips- 
tosh  asosan  tarkibida  ikki  m olekula  suvi  b o 'lgan   kalsiy  sulfatli 
C a S 0
4
 
2 H 20   dan  iborat).  G ip s-to sh d an   kuydirilish  harorati, 
sharoitiga  qarab  qurilish  gipsi,  m ustahkam   gips  ham da  angidritli 
sem ent  hosil  qilinadi.
Qurilish gipsi. 
Tarkibida ikki m olekula suvi b o ‘lgan kalsiy sulfatli 
c h o ‘kindi  tog‘  jin si  —  gipsni  ( C a S 0
4
 
2 H
2
0 )   va  suvsiz  gips  deb 
a t a lu v c h i  a n g id r id   to s h n i  ( C a S 0 4)  h a m d a   a y r im   s a n o a t 
ch iq in d ilarin i  pishirib  gipsli  b o g ‘ lo vch ilar  o lin ad i.  S tan d artda 
ko'rsatilishich a,  birinchi  nav gips ishlab chiqarish uchun tarkibida 
C a S 0
4
 
2 H 20   ning  m iqdori  90% ,  ikkinchi  nav  uchun  esa  65%  
dan  kam   b o ‘ lm agan  tabiiy  gips-tosh  kerak.
T ab iiy  gips-tosh  oq  rangli,  qattiqligi 
2
  (M o o s  shkalasi  bo‘ yi- 
c h a ),  z ic h lig i  2 2 0 0 — 24 00   k g / m
3
  b o 'lg a n   jin s d ir .  G ip s -t o s h  
zaxiralarining  eng  kattasi  B u xoro  vilo yatid a  m avjud  (K o go n   gips 
koni).
150— 17 0 °C   haroratda  kuydirilgan  gips-toshni  tuyib  m aydalab 
olingan  m ahsulot  qurilish  gipsi  deb  ataladi.
Ikki  m olekula suvi b o ‘ lgan  kalsiy sulfatni  6 5 °C  da qizdirilganda 
u  o ‘z  xu su siy atin i  o ‘ zg artira d i  v a   tark ib id ag i  suv  asta -se k in  
y o ‘qolib,  digidratatsiyalana boshlaydi.  Bunda gips-tosh  1,5  m olekula 
suvni y o ‘ qotib,  yarim   m olekula  suvli  gipsga  aylan ad i,  bu  quyidagi 
reaksiya bilan  ifodalanadi:
C a S 0
4
 
2 H 20   =   C a S 0
4
 
0 ,5 H
2
0 + 1 , 5 H
2
0 .
G ips-tosh  14 0 — 17 0 °C  haroratda  ko‘p  m iqdorda suvni y o ‘qotib, 
yarim   su vli,  tez  q o tu vch i  ( C a S 0
4
 
0 ,5 H
2
0 )   gipsga  aylan adi. 
B u n d ay  b o g'lo vch i  b a ’zan 
alebaster
  deb  ham   ataladi.

---

D em ak ,  qurilish  gipsi  hosil  qilish  yuzasidan  belgilangan  tex- 
nikaviy vazifa  ikki  m olekula suvli gipsni yarim   m olekula suvli gipsga 
aylantirishdan  iborat  bo'ladi.  T abiiy kalsiy fosfatlarini  fosfat kislota 
ham da konsentraesiyalangan  fosfor o ‘g‘ itlariga gidrokim yoviy usulda 
aylantirish  natijasida  olingan  chiqindi  —  fosfogips  sanoat  uchun 
yirik  xo m ash yo   m anbai  hisoblanadi.
M axsu s  ishlab  chiqilgan  usullar asosida fosfogipsdan  sifati  eng 
y a x s h i  ta b iiy   x o m a sh e d a n   h o sil  q ilin a d ig a n   m a h su lo td a n , 
qolishm aydigan  tayyo r  b o g'lo vch i  m odda  olish  m um kin.