Modda va jism

Kristal moddalar - atom yoki malekulalari tartib bilan kristal panjara tugunlar hosil qilib joylashgan bo’lib bunday qattiq modda(jism)lar sindirilganda bir tekislikda sath hosil qilib sinadi.

Kimyoviy xossalari

Asoslarning ko’pchiligi aktiv moddalar bo’lib noorganik moddalarning deyarli barchasi bilan reaksiyaga kirishadi.

1. 
   Asoslar kislota va kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishib tuz yoki tuz va suv hosil qiladi. NaOH + SO₃ → NaHSO₄ , 2NaOH + SO₃ → Na₂SO₄ + H₂O , 6NH₄OH + P₂O₅ → 2(NH₄)₃PO₄ + H₂O
   
2. 
   Ishqorlar amfoter oksidlar bilan qizdirilganda tuz hosil bo’ladi.
   

2KOH + ZnO → K₂ZnO₂ + H₂O , Ba(OH)₂ + Al₂O₃ → Ba(AlO₂)₂ + H₂O , 6KOH + Al₂O₃ → 2K₃AlO₃ + 3H₂O , 2RbOH + BeO → Rb₂BeO₂ + H₂O
3)Ko’pchilik asoslar qizdirilganda oksid va suvga parchalanadi faqat ayrimlari (AgOH, Hg(OH)₂ va hk.) metal suv va kislarodga parchalanadi. 2CuOH → Cu₂O + H₂O 2Hg(OH)₂ → Hg↑ + 2H₂O + O₂↑ 4AgOH → 4Ag + 2H₂O + O₂↑ Sn(OH)₄ →SnO₂ + 2H₂O 2Al(OH)₃ → Al₂O₃ + 3H₂O

4) Ishqor ayrim metlamaslar bilan ham ta’sirlashadi.
(LiOH, NaOH, CsOH …) 2KOH_(sovuq) + Cl₂ → KCl + KClO H₂O 6NaOH _(issiq) + 3Cl₂ → 5NaCl + NaClO₃ + H₂O (Javel suvi). 6RbOH + 3S → 2Rb₂S + Rb₂SO₃ 6LiOH + 3Se → 2Li₂Se + Li₂SeO₃ + 3H₂O

KISLOTALAR

Kislotalar – metlalarga o’rnini beradigan vodorod va kislota qoldig’idan iborat bo’lgan murakkab moddalardir. H₂SO₄ – sulfat kislota, H₂FeO₄ – ferrat kislota, HC N – sianid kislota, HSCN – rodanid kislota.
Kislotalar ikkiga: kislarodli va kislarodsiz kislotalarga bo’linadi.

1. 
   Kislarodli kislotalar: H₃BO₃ – borat kislota , H₂B₄O₇ – tetra borat kislota, HAlO₂ – metaalminat kislota, H₃AlO₃ – alyminat kislota, HPO₃ – metafosfat kislota
   
2. 
   Kislarodsiz kislotalar: HCL –xlorid kislota, NH₃ – azid kislota, HF – ftorid kislota, HC N – sianid kislota, HSCN – rodanid kislota.
   

Kislotalar tarkibida vodorod saqlashiga ko’ra: Bir negizli kislotalar: HF, HBr, HNO₃ , H₃PO₂(gipofosfat kislota) Ikki negizli kislotalar: H₂SO₄ , H₂CO₃ , H₂FeO₄ … Uch negizli kislotalar: H₃AlO₃ H₃BO₃ H₃AsO₄ To’rt negizli kislotalar: H₄P₂O₇ H₄MnO₄ (ortomanganit kislota) Besh negizli kislotalar: H₅IO₆

Kislotalarni nomlanishi

Kislotalar 1979 – yildan I.Yu.P.A.K nomenkulaturasiga asosan nomlanadi. 1.Kislarodsiz kislotalar kislota hosil qilgan element nomiga “id” qo’shimchasi qo’shib o’qiladi: HCL –xlorid kislota, NH₃ – azid kislota, HF – ftorid kislota. 2.Kislarodli kislotalar, kislota hosil qiluvchi elementlar oksidlanish darajasi(valentli)ga qarab nomlanadi.

1. 
   Eng quyi oksidlanish darajasiga “gipo” qo’shimchasi qo’shiladi. HClO – gipoxlorid kislota, HIO – gipoyodid kislota
   
2. 
   O’rta oksidlanish darajasi bo’lsa “it” qo’shimchasi qo’shiladi. HNO₂ – nitrit kislota , HClO₂ – xlorit kislota , H₃PO₃ – fosfit kislota.
   
3. 
   Yuqori oksidlanish darajasida bo’lsa “at” qo’shimchasi qo’shiladi: HNO₃ – nirat kislota, H₂SeO₄ – selenat kislota, H₂SO₄ – sulfat kislota
   
4. 
   Bir element bir xil oksidlanish darajasida turli xil kislota hosil qilsa, vodorod atomi kamiga “meta” , vodorod atomi ko’piga “orto” qo’shimchasi qo’shiladi. HAlO₂ – metaalminat kislota, HPO₃ – metafosfat kislota H₃PO₄ – ortofosfat kislota
   
5. 
   Kislota hosil qiluvchi elementning juda yuqori oksidlanish darajasi bo’lsa “ per “qo’shimchasi qo’shiladi: HClO₄ - perxlorat kislota HIO₄ – peryodat kislota , HMnO₄ – permanganat kislota.
   
6. 
   Ikki malekula ( kislarodli) bir xil kislotalarning birikishidan bir malekula suv chiqib ketishidan hosil bo’lgan kislotalarga “piro” yoki “di(bi)” qo’shimchasi qo’shiladi: H₃PO₄ + H₃PO₄ → H₄P₂O_{7 (pirofosfat kislota )} + H₂O H₂SO₄ + H₂SO₄ → H₂S₂O_{7 (piro(di-)sulfat kislota )} + H₂O H₂SO₃ + H₂SO₃ → H₂S₂O_{5 (di(bi-)sulfit yoki pirosulfit)} + H₂O