Мм "укув кулланма"

Қоралама ва оққа кўчирма. Муаллиф дастхати қоралама 
ҳолида, яъни ижодий жараѐнни акс эттирувчи қатламларга эга 
бўлган матн бўлиши мумкин. Баъзан биров оққа кўчирган нусха 
устидан муаллиф қайта кўрган, тузатган қўлѐзмалар ҳам учраб 
қолади. (Қаранг: «Хамсат ул-мутахаййирин». Бу ерда Жомий ўз 
қўли билан тузатган қўлѐзма китоб ҳақида гап боради.) 
*** 
Саволлар:  
*
Матн тарихига нималар киради? 
*
Асар матни ва қўлѐзма матни тушунчалари ўртасидаги 
фарқни изоҳланг. 
*
Муаллиф ижодий жараѐни қатламларини қандай нусха 
акс эттириши мумкин. 
*
Қўлѐзма китобдаги матнга кирмайдиган нарсалар 
нималар? 
*
Қуйидаги таянч сўз ва ибораларни изоҳланг: <матн, асар, 
қўлѐзма, нусха, матн тарихи, матншунослик таҳлили>. 
*** 
САККИЗИНЧИ МАВУ 
Матн турлари ва вариантлари 
Адабиѐт: Л и х а ч е в Д.С. Текстология. Краткий очерк. М. - Л., 
1964, с. 13—15; Н а в о и й. ―Мажолис ун-нафоис‖. –Т., 1961, 11—12-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

96 
б.; СВР; Ҳакимов М. Навоий қўлѐзмаларининг тавсифи. –Т.,1983, 24—
25-б. 
Дарснинг 
мазмуни: 
Вариант 
ва 
«разночтение» 
тушунчаси. Матн иурли вариантлари: таҳрир варианти, тил 
варианти, фольклорда вариантлилик. Вариантларнинг юзага 
келиш сабаблари. 
*** 
Қадим 
ѐзма 
ѐдгорликлар 
матншунослигига 
оид 
тадқиқотларда «вариант» (бошқача кўриниши) атамасининг 
«разночтение» (ўқилишдаги фарқлар, матний тафовут) термини 
билан параллель ишлатилиши баъзан англашилмовчиликларни 
келтириб чиқаради. Ҳатто луғатларда ҳам уларни баъзан бир 
тушунча сифатида изоҳлашади. Аммо матншунослик назарияси 
бу тушунчаларни фарқлай олишни тақозо этади. 
Вариант —ижодий мақсадларни кўзлаб, онгли равишда 
асарнинг қайта ишланган фарқли шакли бўлиб, бутун асарга 
алоқадор тушунча. «Разночтение» (ўқилишдаги фарқлар) эса, 
бутун асарга эмас, айрим жумла, айрим банд, нари борса, айрим 
саҳифаларга алоқадор фарқлардир. Бунинг устига бу фарқларга 
онгли ѐки билмай йўл қўйилган бўлиши мумкин. 
Матншунослик амалиѐтида ѐзма ѐдгорликларнинг турли 
вариантларига дуч келишимиз мумкин.