Мм "укув кулланма"

Саволлар:  
*
Бойсунқур Мирзо ташкил қилган гуруҳ қандай юзага 
келди? 
*
Ушбу гуруҳ меҳнати билан юзага келган қандай 
асарларни биласиз ва улардан қаси бирини илмий-танқидий 
матн билан тенглаштирадилар? 
*
Бу давр Ҳирот матншунослик мактабининг хаттотлик 
соҳасидаги қандай ютуқлари тарихда қолган. 
*
Қуйидаги таянч сўз ва ибораларни изоҳланг: <китобат 
гуруҳи, «қиблат ул-куттоб», китоба, «хат».>. 
*** 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

88 
III МАТНШУНОСЛИКНИНГ НАЗАРИЙ 
МАСАЛАЛАРИ 
ОЛТИНЧИ МАВУ 
Қўлѐзма китоб ҳақида тушунча 
Адабиѐт: Л и х а ч е в Д.С. Текстология. Краткий очерк. М. - 
Л., 1964; М у р о д о в А. Ўрта Осиѐ хаттотлик санъати тарихидан. –
Т.: Фан, 1971; Ш а м с и е в П. Матншуносликка оид тадқиқотлар. –
Т., 1986. 
Дарснинг мазмуни: Матншуносликда котибнинг мавқеи. 
Китобат санъати, китобнинг тузилиши. 
*** 
Варақлари дасталаниб, муқова орасига олинган китоблар 
эрамизнинг биринчи асридан пайдо бўла бошлади. Улар дастлаб 
папирус, кейинроқ пергаментга ѐзилган. Қоғознинг кашф 
қилиниши китоб яратиш тарихида оламшумул ўзгариш ясади. 
VII асрдаѐқ Самарқанд кутубхоналарида қоғозли китоблар 
бўлгани ҳақида маълумотлар бор. Европа қоғозни XIII асрдан 
кенг ишлата бошлаган. Китоблар қўлда кўчирилгани туфайли, 
матншунослик нуқтаи назаридан олиб қарасак, уларнинг юзага 
келишида котиб (хаттот) муаллифдан кейинги иккинчи 
асосий шахс ҳисобланади. Шунинг учун қўлѐзма китоб 
яратилишида у ўзига хос мавқега эга бўлиб, унга кўра матн 
оригинали устида ишлаб ҳукм чиқара олган. 
Котиб, аввало, хаттотлик санъатидан, қолаверса, барча хат 
турларининг нозик томонларидан воқиф шахс бўлмоғи лозим. 
Қўлѐзма китобларда матн муайян бир хат турида ѐзилгани 
ҳолда, зарур ўринларда ва котибнинг ихтиѐрига қараб, айрим 
ҳолларда бошқа хат турлари ҳам учраб қолади. Баъзан котиб 
матндаги фикрни тасдиқлаш учун ҳошияларда ўзидан шеърий 
парчалар, изоҳлар қўшиши ҳам мумкин. 
Шу билан бирга, котиб маълум даражада матншунослик 
билимига ҳам эга бўлмоғи керак. Муаллиф нусхасидан 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

89 
кўчирилганни истисно қилганда, бошқа ҳолларда кўп нусхали 
матнлардан аслият учун нусха танлаш ҳам маълум даражада 
билим талаб қилади. Бироқ амалда, кўп ҳолларда мавжуд 
нусхаларгагина таяниб қўя қолинганининг гувоҳи бўламиз. 
Котиб асарни кўчириб ѐзишда асар яратилган даврни, 
кўчирилган давр тилини, грамматик қоидаларини ҳисобга 
олиши керак. Бироқ кўп ҳолларда ўз замонасининг талабларини 
ҳисобга олиб, ўз замондошларига тушунарли бўлсин учун 
матнга маълум даражада ўзгаришлар киритиб юбориш ҳоллари 
кўп учрайди. Шу билан бирга, аслиятдаги айрим сўзларни 
нотўғри тушуниш, ўзича «тўғрилаш»лар натижасида ҳам 
кейинги нусхаларда матн ўзгаришга юз тутади. Айрим ҳолларда 
ҳатто котибнинг матнга бевосита дахл қилиши оқибатида ўзидан 
қўшишлар, онгли равишда ўзгартиришлар ҳам бўлиши мумкин. 
Қўлѐзма китобларнинг қандай чиқишига таъсир этувчи