Мм "укув кулланма"

Матннинг таҳрир варианти (кўриниши). Таҳрир 
варианти деб матннинг муаллиф ѐки бошқа шахс томонидан 
атайин қайта ишланган нусхасига айтамиз. Матннинг қайта 
ишланишига асарнинг ғоявий мазмуни, бадиий шакли, услуби, 
фактик материалларидан айримларини чиқариб ташлаш, қўшиш 
ѐки ўзгартириш зарурати сабаб бўлади. 
Масалан, Абу Мансур ас-Саолибий (961—1038)га шуҳрат 
келтирган «Ятимат ад-даҳр фи маҳосин аҳл ал-аср» («Аср 
аҳлининг фозиллари ҳақида замонасининг дурдонаси») 
тазкираси асар муқаддимасида ѐзилишича 384 йил ҳ.(994-95)да 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

97 
ѐзила бошлаган. Кейинроқ бориб, муаллиф китобига янги 
маълумотлар киритиб уни 1020 йилларда қайта яратган
13
. 
Жумладан, Навоийнинг «Мажолис ун-нафоис» асари 
биринчи марта 1491 йил, иккинчи марта 1498 йил ѐзилган. 
Бу асар матни тадқиқотчиси С. Fаниеванинг фикрича, 
«Мажолис ун-нафоис» асари иккинчи таҳрир вариантининг 
юзига келишига қуйидаги ҳолатлар сабаб бўлган: 
*
ижтимоий муҳитида Ҳусайн Байқоро обрўсини янада 
кўтариш учун кейинги нусхада С. Ҳусайнга бағишланган 8 - 
мажлисни қайта ишлаган, унинг ижодидан намуналарини 
кўпайтирган; 
*
Адабий жараѐнни синчиклаб кузатиб борган Алишер 
Навоий янги кириб келаѐтган ѐш кучларга алоҳида эътибор 
билан қараган ва нусхани янги номлар билан бойитган. 
*
1492 йил 8 ноябрда вафот этгшан Жомий номи билан 
бошланадиган 3-мажлис хотимаси шу муносабат билан айрим 
ўзгаришга юз тутди. 
*
23 
машҳадлик 
шоир ҳақида 
маълумот 
тўплаб 
киритилган
14
. 
Матндаги тузатишларнинг кўп эканлиги ҳамма вақт янги 
таҳрир вариантининг аломати бўлавермайди. Шу билан бирга 
матндаги тузатишлар миқдор жиҳатдан унча кўп бўлмаса-да, 
мазмун жиҳатдан яхшигина ўзгаришга юз тутган бўлса, уни 
янги таҳрир варианти деб қабул қилишга тўғри келади. 
Агар матн маълум мақсадни кўзлаб қайта ишланмаган 
бўлса, таҳрир варианти ҳақида гап бўлиши мумкин эмас 
(Чунончи, матннинг бир қисми йўқолган, ѐки узоқ йиллар 
давомида қайта кўчирилавериб тил хусусиятлари ўзгариб борган 
бўлса). 
—Навоий «Муншаот» қўлѐзмаларини 1499 йилгача уч бор 
таҳрир қилган: янги мактублар қўшган. Унинг биринчи 
13
Крачковский 
И.Ю. 
Абу-л-Фарож 
ас-Вава 
Дамасский, 
Петроград,1914, стр.12. 
14
Fаниева С. Давр адабий ҳаѐти кўзгуси. —Алишер Навоий 
«Мажолисун нафоис» илмий танқидий матни нашрига сўзбошидан. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

98 
вариантида 94 та, учинчисида эса 100 тадан ортиқ мактуб бор 
эди (Ҳакимов М. Навоий қўлѐзмаларининг тавсифи. –Т.,1983, 
24—25-б.). 
—«Саид Ҳасан Ардашерга шеърий мактуб»нинг таҳрир 
варианти бор (А. Ҳайитметов). Унга ҳам бир қанча ѐш 
шоирларни қўшган.