Miraziz azamning bolalar uchun yozgan asarlari reja miraziz A’zamning hayot va ijodi

“KUZGI YAPROQLAR” KITOBIGA KIRGAN G’AZALLARIDAN NAMUNALAR
***
Bo’lar bo’lgan,sinar singan,netay endi,gunohim ko’p,
Yashirmoqqa ilojim yo’q,gunohimga guvohim ko’p.
Guvohim yot kishi ermas — oyog’imdir,qo’limdir ul,
Yomon yo’lg’a olib ketgan o’zimning o’z «ilohim» ko’p.
Sanamgohni namozgoh deb sig’inganman sanamlarga,
Darig’o,yot sanamlarda qolib ketgan nigohim ko’p.
Ko’ngilni do’st bilarkanman,adashtirdi aro yo’lda,
Necha do’stni ado qilgan ko’ngil aro sipohim ko’p.
Bu So’z otlig’ sehrgarning etokindan tutingandim,
Go’zal qalbda yaro ochgan uchar o’qday silohim ko’p.
Yetim o’sgan bolaydim bir,yetakchi-qiblagohi yo’q,
Qorong’uga yo’lim burgan topildi xesh-panohim ko’p.
Umr o’tdi adovatda,qabohatdan yedim kaltak,
Gahi kandim,gahi yorim yiqilgan qora chohim ko’p.
Sharrim yozgich farishtamga Orol yanglig siyoh lozim,
Orol lekin ozaymoqda…degandimki:«siyohim ko’p.»
Gunohkor Miraziz A’zam,kechir Tangrim,g’afur Tangrim,
Kechirmassang netarman deb,yurokim ichra vohim ko’p?!
***
Vatanga kim bo’lur voris? Qayu inson erur voris?
Kimi tuproq uchun tursa bo’lub dovon,erur voris.
Demakim,ey rafiq,menga:birov ishdan,birov so’zdan.
Qo’shilmam gar desang menga:quruq gapdon erur voris.
So’zin yozgan va yo aytgan magar bayroqqa ko’z surtib
Va tuproqqa to’kib ko’zyosh — o’shal xushxon erur voris.
Yovin selday bosib borgan va manglaydan otilgan o’q —
Qaro yerni quchib yotgan o’g’ul arslon erur voris.
Yuho nafsi yomonlarni — shayotinni bosib-yanchib
Halollik yo’llarin ochgan halol inson erur voris.
Zamonlardan zamonlarga,zabonlardan zabonlarga
Aziz nomi o’tib yurgan bo’lib doston,erur voris.
Vatanni Oqsaroy yanglig’ ko’targan qaddini rostlab
Elin ma’mur etolgan mard,aqli polvon erur voris.
Ulusning til uchindagi biron so’zni yonib aytsa
Vatanga Miraziz A’zam ham hech begumon erur voris.
***
Nechun milliyatchi bo’ldim? – Bunga yovlar erur bois,
Yo’limni cheklagan,to’sgan baland g’ovlar erur bois.
Sening xalqing qoloq xalq,deb,ilm-fandan yiroq xalq,deb
Beruniylar elin turtgan quruq dovlar erur bois.
U yonga bir burilganda,bu yonga bir burilganda
Madrasam,masjidim yiqqan qo’pol govlar erur bois.
Chamanda gulni ko’rganday,elimda bir daho ko’rsa
Ko’kimda Cho’lponim urgan razil ovlar erur bois.
Ko’zi qonga to’lib yotgan,yashil o’rmonin tark etgan,
Halol o’g’limni buzganlar – mushuk movlar erur bois.
Ajib atvorlari:kavlar bir yerni,biri dilni,
Faqat yer ostini ermas,ko’ngil ovlar erur bois.
Eshikdan gaz quvur o’tgan,quvur g’arbga qarab ketgan,
O’zi gazsiz,g’o’za tergan xor yayovlar erur bois.
Yer uzra molday ishlatgan,so’ng tuhmatla yer tishlatgan,
Qizlarni ham qamab kulgan beayovlar erur bois.
O’tgan ish o’tdi,fikr qil,Miraziz A’zam shukr qil,
Bu hasratga ichki dardlar,sis-olovlar erur bois.
Bahs etish asli yomonmas,bo’lmasa behuda bahs.
Bir faqat jonon bilan etmoq qiyin osuda bahs.
Ko’zlariga termilarsan,so’zlaring yoddan chiqar,
Jimgina mag’lub bo’larsan,tin topar qayg’uda bahs.
Ketganingda o’z uyingga,yotganingda tun mahal
Gavdalangay tushlaringda qaytadan uyquda bahs.
Tag’i bir tur bahs bo’larki undan or qilg’ay kishi,
Ilmu dinga qarshi bo’lsa,asli bu oluda bahs.
Aqli but orif yigit johil bilan bahslashmagay,
Bahslashib qolsa mabodo,bo’p o’tar kulguda bahs.
Chetda yur ey,Miraziz A’zam,buningdek davradan,
Boqma aslo,qayda qanday o’tsa o’tsin suvda bahs.
***
Turfa ko’yga solodur insonlarni ehtiyoj,
Girdoblarga ko’modur jononlarni ehtiyoj,
Bir yonda o’yin-kulgu,bir yonda bo’lsa zahmat –
Darhol ishga solodur shaytonlarni ehtiyoj.
G’iybat-hasaddan qochar dunyo ko’rgan bobolar –
Chunki ko’mib tashlaydi irfonlarni ehtiyoj.
Qo’mondon askar haqin talasa boylik yig’ib,
Hadni tashlashga undar posbonlarni ehtiyoj,
Adliya uxlab yotsa,ishga tushar zolimlar,
Qo’llashga majbur aylar yolg’onlarni ehtiyoj.
Bog’bonlar bo’lib nochor,dehqonlar qolsa behol,
Sahroga aylantirar bo’stonlarni ehtiyoj.
Haq ustuvor bo’lmasa orqaga do’nar hayot –
Qaramlikka qaytarar davronlarni ehtiyoj.
Ey sen,Miraziz A’zam,uxlama,chora izla –
Susaytirib qo’ymasin iymonlarni ehtiyoj.
***
Sarg’ayib o’tirishar oftobda xotin-xalaj,
Goho ro’molsiz,goho hijobda xotin-xalaj.
Goh masjid ostonasi,goh metroda tilanar,
Ba’zan kuylar,qo’llari rubobda xotin-xalaj.
Sevgim,ehtiromim ko’p ko’z-qoshi qarolarga,
Ammo qalbim ezmoqda shu tobda xotin-xalaj.
Ko’zlariga qarasang,kechirim so’raganday,
“Boshqa yo’l yo’q”,deganday xitobda xotin-xalaj.
O’tish davrin hollari,kechim qiyinligidan
His etishar o’zlarin girdobda xotin-xalaj.
Mubtalo ular hozir turli mojarolarga,
Kundalik kemtiklardan faryodda xotin-xalaj.
Ha,ular ko’pchilikmas,ozchilik ham emaslar,
Achchiqlanib,kuchlanib shitobda xotin-xalaj.
Qadlarini tiklashni bilaylik biz,erkaklar,
Kirmasin bevaqt xoki turobga xotin-xalaj.
Muncha donolik qilib elanasan,Miraziz,
Pastdan yuqorigacha hisobda xotin-xalaj.
O’rtar meni har doim ko’llar yuzidagi mavj,
Sevgilimning TVda aytgan so’zidagi mavj.
Shamollar siypalagan quyoshrang va lojuvard
O’zbekyurtning qo’shqo’lli oltin kuzidagi mavj.
Bog’lar suvin simirib,bilaklarin shimarib,
Zafarlarga otilgan yoshlar ko’zidagi mavj.
Avazxonni qamaldan qutqargan Go’ro’g’lini
Sel bo’lib tasvirlagan baxshi bo’g’zidagi mavj.
Qilni qirq yorgan olim Hamid Ziyo domlaning
Turkiston tarixini tahlil tarzidagi mavj.
Yurtim yetakchilari jahonning har yerida
Baralla ayta olgan jasur lafzidagi mavj.
Ozodlikni munchalar sevding,Miraziz A’zam,
Seni yondirar doim bu so’z mag’zidagi mavj.
***
Bog’da unib o’sdi bir qush,izg’ib yurodi shoxma-shox,
Ra’yi cheksiz,cheklanmagan,u charx urodi shoxma-shox.
Rayhonlaru,jambullaru turli-tuman gulni cho’qib,
Tutlar,giloslarni talab davron surodi shoxma-shox.
Bular ozday ko’ringanda o’zga qushlar inin kavlab,
Qo’ygan tuxumlarin titib,totib ko’rodi shoxma-shox.
Keyin bulbul,keyin sa’va,qumrilarga qiron soldi,
Hammasini bitta-bitta bog’dan surodi shoxma-shox.
Vo ajabo,na chumchug’u jiblajibon,na zarg’aldoq,
Na chittakka omon bermay,quvib yurodi shoxma-shox.
Ola hakka,derlar uni,o’g’ri zag’izg’on,deydi xalq
Ekologlar ko’zlarini chetga burodi shoxma-shox.
Miraziz A’zam xayoli o’g’ri zag’izg’on ishlarin
Izma-iz tinmay kuzatib,ko’rib borodi shoxma-shox.
***
Mening orzu-xayolimda ulusim doimo obod,
Bamisli Sir kabi o’ychan,Amuday jangari,ozod.
Namanganda va Parkandda savol berguvchi inson ko’p,
Javob bergay kerak bo’lsa andijonlik yangi avlod.
Chunonchi bir savol ulkim:nechun har kim yashar har xil,
“Besh qo’l axir barobarmi?”- javob bergay biror devzod.
Ha,qo’lingni kuzat,ishlat,shu har xil qo’l birikkanda
Hayotingni go’zal qilmoq uchun senga berur imdod.
To’g’ri,deb barmoqlaringga o’tirsang ko’z tikib mudroq,
Bilib qo’yki,uyqu sening kunlaringni etgay kasod.
Mirazizning necha o’n yillik kuzatgan ilmi shu,
Istasang sen ham rioyat shu tariyqni aylagin yod.
Jahd ila,g’ayrat ila,zehnu fikr,tadbir ila
Har jamoat,istaganda,o’z hayotin etdi shod.
***
Balanddan boqmagin manga,senam kimsan ayon manga,
Nazm mulkida man farrosh,senam sulton emas anga.
Ayon kimga qarab yotding,kimi birla namak totding,
Qachon kimga kimi sotding,qachon urding qo’ling zangga.
Bu daftarni ochib bo’lmas,siring yovga sochib bo’lmas,
Vale,undan qochib bo’lmas,ayon barin tushunganga.
Mani sanda ishim yo’qdir,xusumatli nishim yo’qdir,
Xavotir olmayin uxla,xabar topmas mandan yanga.
Man ersa,man…yovim boshqa,elim rizqiga ko’z tikkan,
Yerimni toptagan kaslar ila kirgum faqat jangga.
San bir shumroq bolamdaysan,maning og’riq yaramdaysan,
Ketib ko’ngling amallarga,o’ynading turli ohangga.
Bu kun bo’ldim deya sardor,haromdan ham chekilmassan,
Harom luqma,kibr-havvo halokat keltirar sanga.
Bu so’zni Miraziz A’zam deyarkan,sen yuzing burma,
Yo’qotma el aro qadring,yo’qotgandek kuchin tanga.
***
Xayolimda yurar bir o’y: shifo bormi munofiqqa,
Asl yo’lni surat etgan sado bormi munofiqqa?
Haqiqatga ishontirgan ota birla ona bormi,
Hukm yoki ilm ahli — daho bormi munofiqqa?
Nechun bitmas ajib zumra — so’zi boshqa,ishi boshqa,
Nahot hech bir iloji yo’q,davo yo’qmi munofikqa?
Bu qandoq bir sinoatkim,munofiq aysh surar doim,
Jamoatda,jamiyatda baho bormi munofiqqa?
Vatan bormi,ulus bormi,muqaddas bir xayol bormi,
Ayo taqdir,zahirangda hayo bormi munofiqqa?
Dema sen,Miraziz A’zam,zulm ko’rdim munofikdan,
U dunyoyu bu dunyoda Xudo bormi munofiqqa?
* * *
Adolat bor,adovat bor,adovatdan kelar ofat,
Bu dushmanlik,bu kek doim chiqargay el aro g’orat.
Adolatda malohat bor,adolatda mahobat bor,
Adovatda zulumat bor,qarohat va buyuk illat.
Bu ma’lum bir haqiqat-ku,nechun tilga olarsan ko’p?
Latif san’at ila so’z och,ichingda bor esa qurbat.