Микрои=тисодий статистиканинг объекти, услуби ва вазифалари

Vagon «elkasi» (aylanib o‘tgan yo‘li):

, km
4.Yuk tashuvchi vagonlarning foydalanishdagi parkining vaqt harajatlari.
Yuk tashuvchi vagonlar ishini ishlab chiqarish (yuk tashish) jaraenida sarflangan vaqti bilan tavsiflash mumkin.
Ishchi parkidagi vagonlarning soni ( ) ishlagan va^t xarajatlari vagonlarni yuk tashish paytidagi vaqti umuman butun vagon parki bo‘yicha, hamda ishlab chщarish tsikli unsurlari bo‘yicha ketgan vaqti hisobga olinadi (6 chizmaga qarang).
Ishchi parkidagi vagonlarning soni ( ) vaqt xarajatlarini aniqlash uchun o‘rtacha bir kundagi ishchi vagon parkining miqdorini ( ) ko‘rib chiqilayotgan davrdagi kunlar soniga t va 24 soat (bir ish kundagi soatlar)ga kupaytiramiz :
(vag-soat) (1)
Yuk tashish vagonlarining umumiy vaqt xarajatlarining unsurlari :bekatlardagi yuk ortish va texnologik operatsiyalar paytidagi vaqt xarajatlarini bevosita hisobga olish asosida, temir yul bekatlarida olib boriladi;

1. 
   vagonlarning poezd uchastkalari bo‘yicha vaqt xarajatlari vagon parkini umumiy bosib o‘tgan masofasi miqdorini uchastkadagi tezlik miqdoriga bo‘lish natijasida aniqlanadi :
   

;

3. 
   vagonlarning poezd peregonidagi vaqt xarajatlarini aniqlash uchun yuk tashish vagonlarni bosib o‘tgan yo‘lini (masofasini) texnik tezlikka (V_t)ga bo‘lamiz :
   

4. 
   oraliq bekatlardagi vagonlarning vaqt xarajatlari peregondagi xarakat paytidagi vaqti bilan uchastkadagi vaqt xarajatlarining ayirmasiga teng:
   

.
Vagon—soaatdagi ish parkini vaqt xarajatini hisobga olish uchun: uchastkadagi vagon—soatlari, yuk ortish paytidagi turish va texnologik operatsiyalari jarayonidagi vaqtlari ko‘shilib hisoblanadi:

Temir yo‘l statistikasi amaliyotida unsurlar (elementlar) bo‘yicha jami hisoblangan vagon-soatlar miqdori ( ) vagonlar ishchi parki vaqti byudjeta bilan taqqoslanadi. Odatda bu miqdorlarning tafovuti tahminan 0,5 dan 1,5%gacha farq qilanadi.
Vagon aylanish vaqti tahlilining barcha ko‘rsatkichlarni shartli ravishda ikkiga bo‘lish mumkin:

1. 
   Ish sharoitlariga bog‘liq va ishchilar jamoasining tashabussiga bog‘liq bo‘lmagan ko‘rsatkichlar. Bulardan vagonning tuliq reysi, vagonning yuk bilan bosib o‘tgan reysi, vagon yelkasi va x.q.
   
2. 
   Harakatlanuvchi tarkiblardan foydalanish .sifatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar va ishchilar jamoasining tashabussiga bog‘liq bo‘lgan ko‘rsatkichlar Bulardan harakat tezligi, texnologik operatsiyalarda bekor turish vaqtlari, poezd turkumi, maxalliy vagonlarning dinamik va statik yuklamalari va x.k..
   

Temir yo‘l bo‘limini yakuniy ishini baholash ko‘rsatkichlari rejalangan topshiriqni bajarilgan va bajarilmaganligi yoki ortig‘i bilan bajarilganligi sabablarini aniqlash uchun zanjirsimon uslubidan foydalanib omilli tahlil o‘tkaziladi. Keyinchalik temir yo‘l korxonaning ish sifatini oshirish takliflar qaytadan ishlab chiqiladi.
-jadval
Temir yo‘l transportida yagona belgilar tizimi

№	Ko‘rsatkichlar nomi	Belgi	O‘lchov birligi
1	Tashilgan yuk miqdori:	b	jo‘natishlar tonna vagon
2	Tashish masofasini hisobga olgan xolda Yuk aylanma (tarif yuk aylanma)		Jo‘natish-km Tonna-km Vagon-km
3.	ish xajmi,		vag.
a)	vagonlarga yuk ortish	Ugr	vag.
b)	yukli vagonlar qabuli	Upr	vag.
2.	Yuk tashish hajmi (ish )	Ugr	vag.
a)	yuk ortish		vag.
b)	yuk tushirish		vag.
3.	Brutto yuk aylanmasi	∑(pl)br	t.km.
4.	Netto yuk aylanmasi	∑(pl)n	t.km.
5.	Poezd netto og‘irligi;	Qn	tonna
6.	Lokomotivlarning o‘rtacha kunlik soni		Lok.
7	Ishchi vagonlar parki, bir sutkadagi soni	∑nrb	vag.
8	Lokomotivlarning umumiy ishlash soati, shu jumladan:	∑ mt	lok-soat
a)	uchastkada, shundan:	∑ mut	lok-soat
	bekatlar orasidagi masofada	∑ mprt	lok-soat
	oralik bekatlarda ishlash soati	∑ mort	lok-soat
b)	ro‘yhatga olingan bekatda	∑ mprt	lok-soat
v)	aylanma bekatda	∑ mobt	lok-soat
g)	lokom.brigadasini almashtirish bekatida	∑ msmt	lok-soat
9.	Lokomotiv bosib o‘tgan umumiy yo‘li, shu jumladan:	∑ mlS	lok-km.
a) b)	chiziqli bosib o‘tgan yo‘li poezd boshida bosib o‘tgan yo‘l	∑ mglS ∑ mgS	lok-km
10.	Vagonlar bosib o‘tgan umumiy yo‘li, shu jumladan:	∑ nS	vag-km.
a)	yuk bilan bosib o‘tgan yo‘l	∑ ngrS	vag-km
b)	yuksiz bosib o‘tilgan yo‘l	∑ nprS	vag-km
11.	Vagonlarning umumiy ish soati,	∑ n^gt	vag-soat
a) b) v)	Uchastkadagi poezdlarda Yuk tashish operatsiyalarda texnik operatsiyalarida, shundan: - qayta ishlovda - qayta ishlovsiz	∑ nut ∑ nvgt ∑ nrbt ∑ nnrbt	vag-soat
12	Jami operatsiyalar soni	∑Z	operats
a)	yuk operatsiyalar soni	∑Zg	operats
b)	tranzit operatsiyalar	∑Ztr	operats
13	Yuk tashishning o‘rtacha uzunligi		km
14	Yuk tashishning o‘rtacha zichligi		tonna
15	Yuk tashishning davomiyligi.		Sutka (soat)
16	O‘rtacha tashish tezligi.		km/sut km/soat
17	O‘rtacha statik yuklamani		t/vagon
18	Vagonning dinamik yuklamasi.		t/vagon
19	Yo‘lovchilarni jo‘natish		yo‘lovchi
20	Tashilgan yo‘lovchilar		yo‘lovchi
21	Yo‘lovchiaylanma		yo‘lovchi
22	Yo‘lovchini tashish o‘rtacha davomiyligi		Sutka (soat)
23	Yo‘lovchini tashish o‘rtacha zichligi		yo‘lovchi
24	Bitta yo‘lovchi vagonga to‘g‘ri keladigan yo‘lovchilar soni		yo‘lovchi
25	Aholi xarakati ko‘rsatkichi		sayoxat
26	Temir yo‘l transporti keltirilgan maxsuloti		Keltirilgan tn-km

Tayanch iboralar: tahlil qilish uchun asosiy manbalar, sintetik, analitik ko‘rsatkichlar, iqtisodiy belgi, xarajat ko‘rsatkichlari.
12.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar

Kompleks tahlil

1-masala. Lokomotiv depo to‘g‘risida quydagi ma’lumotlar berilgan

Oy	Mart	Aprel	May
Foydalanishdagi Lokomotivo-soatlar	12905	13000	13850

Aniqlang aprel va may oylarida mart oyiga nisbatan foydalanishdagi lokomotivlarning o‘rtacha soni o‘zgarishini, %.
2-masala. Lokomotiv depo to‘g‘risida quydagi ma’lumotlar berilgan:

Oy	Foydalanishdagi lokomotivlarning o‘rtacha soni	Oy	Foydalanishdagi lokomotivlarning o‘rtacha soni
Iyul	42,20	Oktyabr	48,75
Avgust	49,28	Noyabr	49,60
Sentyabr	50,12	Dekabr	50,45

Aniqlang IV chorakda III chorakga nisbatan lokomotivlarning o‘rtacha soni o‘zgarishini, %.
3-masala. Lokomotiv depo bo‘yicha 2 oy uchun quydagi ma’lumotlar berilgan :

Ko‘rsatkich	Mart	Aprel
Temir yo‘l tasaruffida lokomotivo-soatlar
a) foydalanish parkida lokomotivo-soat b) ishsizlik parkida lokomotivo-soat	37832,4	38907,6
	5952,0	5810,7
shu jumladan:
- ta’mirda va kuzatish paytida	5052,0	5308,8
- zahirada	900,0	501,9

Aniqlang: aprel oyida mart oyiga nisbatan ko‘rsatkilarning o‘zgarishi, %:
a) temir yo‘l tassarufidagi mavjud umumiy lokomotivlar sonini;
b) foydalanish parkidagi o‘rtacha lokomotivlar soni;
v) ishsizlik parkidagi o‘rtacha lokomotivlar soni;
g) lokomotiv parkining texnik holati ko‘rsatkichini.
4-masala. Lokomotiv parkida lokomotivlar soni va ularning bajargan ishi bo‘yicha 2 oy uchun quydagi ma’lumotlar berilgan

Ko‘rsatkich	mart	aprel
Foydalanish parkida lokomotivo-soat	25848	28560
Yukaylanma brutto, mln t · km	1400,1	1670,9

Aniqlang ko‘rsatkilarning mutlaq o‘zgarishini :
a) lokomotivlarning o‘rtacha kunlik unumdorligi hisobiga;
b) kalendar davr davomiyligi hisobiga;
v) foydalanishdagi lokomotivlarning o‘rtacha soni hisobiga.
5-masala Lokomotiv depo bo‘yicha 2 oy uchun quydagi ma’lumotlar berilgan

Ko‘rsatkich	Hisobot ma’lumotlari
	aprel	may
Foydalanish parkida lokomotivo-soat
- peregonlarda lokomotivlar	20754	22360
- oraliq, aylanma va ruyhatga olish bekatlarda	10350	12200
Masofa Lokomotivo-km, ming.:
- poezd boshida	780,1	804,2
- ikkilamchi tortishda	13,7	14,3
- yakka tartibda	284,5	315,2
Netto yukaylanma, mln t · km	1420,3	1470,2
Brutto yukaylanma, mln t · km	2350,1	2385,5

Aniqlang: may oyida aprel oyiga nisbatan lokomotiv parkining foydalanish ko‘rsatkilarning o‘zgarishini, %:
a) o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan masofasini;
b) yordamchi bosib o‘tgan masofa foizini;
v) o‘rtacha xarakat texnik tezligini;
g) poezd brutto va poezd netto o‘rtacha og‘irligini;
d) lokomotiv o‘rtacha kunlik unumdorligini.
6-masala. Yuk tashuvchi vagonlar bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan

Ko‘rsatkich	Reja	Hisobot
Ishchi vagonla r parki, ming vagono-sutka	220,3	237,4
Vagnlar bosib o‘tgan masofa, ming vagono-km:
- yuklangan	78200	80150
- yuksiz	23400	27750
Transport ish xajmi (netto yukaylnma), mln t · km	1512,4	1680,3

Aniqlang: vagonlar parkidan foydalanish ko‘rsatkichlarini, %:
a) vagonlar bosib o‘tgan o‘rtacha masofasini;
b) ishchi parki va yukli parkining o‘rtacha dinamik yuklamasini;
v) yuksiz bosib o‘tgan masofani,% ;
g) vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini
7-masala. Yuk tashuvchi vagonlar parki ikki oy bajargan ishi bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan

Ko‘rsatkich	mart	aprel
Vagonlar ishchi parki, ming vagono-sutka	420	482 ’
Yuklangan vagonning o‘rtacha dinamik yuklamasi, t	16,0	17,5 !
Yuksiz bosib o‘tgan masofa, %	20,0	21,0
Vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini, tn · km	7200	7400

Aniqlang ikki oy uchun:
a) vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini;
b) vagon bosib o‘tgan o‘rtacha kunlik masofasini ;
v) ekspluatatsion netto yukaylanmani;
g) ishchi parki va yuklangan parkining o‘rtacha dinamik yuklamani;
d) yuksiz bosib o‘tgan masofani,%.
8 - Masala. Yuk tashuvchi vagonlar parki ikki chorakda bajargan ishi bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan

Ko‘rsatkich	I choraq	II chorak
Netto yukaylanma, tn · km	5490000	6879300
Vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligi, t · km	6100	6900
yuksiz bosib o‘tgan masofa	80,0	82,5
Yuklangan vagoning o‘rtacha dinamik yuklama, t	20,0	23,0

Birinchi yarim yil uchun quyidagilarni aniqlang:
a) vagonlarning ishchi parkini (vagono-sutka ekspluatatsiya);
b) vagon bosib o‘tgan o‘rtacha kunlik masofani ;
v) vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini;
g) ishchi parki va yuklangan parkining o‘rtacha dinamik yuklamani;;
d) yuksiz bosib o‘tgan masofa foizini,%..
9-masala. Yo‘lovchi vagonlar parki bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan

Ko‘rsatkich	Sentyabr	Oktyabr
Yo‘lovchiaylanma, mln yo‘lovchi.-km	285,6	324,9
Vagonlar ishchi parki, ming vagono-sutka	10,2	11,4

Transport ishi xajmini mutlaq o‘zgarishini aniqlang:
a) ishchi parki unumdorligi o‘zgarishi hisobiga;
b) foydalanishdagi vaqti (vagono-sutka) miqdori hisobiga.
10-masala. Ikki oy uchun yuk tashuvchi vagonlar parki bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan

Ko‘rsatkich	Aprel	May
Rabochiy park vagonov, tыs. vagono-sutki	300,0	320,0
Srednyaya dinamicheskaya nagruzka vagona:rabochego parka, t	16,0	16,5
Srednyaya sutochnaya proizvoditelnost vagona, t·km	6000	6200
Protsent porojnego probega	18,0	17,0

Aniqlang:

1) umumiy ikki oy uchun: a) vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini; b) vagon bosib o‘tgan o‘rtacha kunlik masofasini; v) ishchi parki vagonning o‘rtacha dinamik yuklamani; g) yuksiz bosib o‘tgan masofani,%.
2) quyidagi omillar ta’siri ostida netto yukaylanma o‘zgarishini: a) yuklangan vagonning o‘rtacha dinamik yuklamasi; b) yuklangan bosib o‘tgan masofasi koeffitsienti; v) ishchi parki vagonning o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan masofasi; g) eksplua­tatsiyadagi vagon-sutkalar.
12.4. Nazorat savollari

1. 
   O‘zaro bog‘langan yuk tashish ko‘rsatkichlari?
   
2. 
   Lokomotiv o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichini tahlili?
   
3. 
   Lokomotiv vaqt xarajati ko‘rsatkichini tahlili?
   
4. 
   Vagon o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichini tahlili?
   
5. 
   Vagon vaqt xarajati ko‘rsatkichini tahlili?
   
6. 
   O‘zaro bog‘langan yuk tashish ko‘rsatkichlari?
   
7. 
   Lokomotiv o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichini tahlili?
   
8. 
   Lokomotiv vaqt xarajati ko‘rsatkichini tahlili?
   
9. 
   Vagon o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichini tahlili?
   
10. 
    Vagon vaqt xarajati ko‘rsatkichini tahlili?
    

12.5. Testlar
1. Temir yo‘l transportida ishchilarning ish haqini hisoblashda o‘rtalashtirilayotgan belgi bo‘lib:
a) har bir ishchining aloxida ish haqi hisoblanadi
b) ishchilarning kontigenti hisoblanadi
c) ish haqi fondi hisoblanadi
d) ishchilar soni hisoblanadi
2. Yuk-aylanma ko‘rsatkichining o‘lchov birligi.
a) tonno-km;
b) vagono-km;
c) vagono-soat;
d) lok-soat.
3. Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida lokomotivning kunlik masofasi qanday belgilanadi
a) s_lok;
b) lr;
c) j;
d) r.
4. Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida lokomotivning uchastka tezligi qanday belgilanadi
a) v_u^lok ;
b) lr;
c) j;
d) r.
5. Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida foydalanishdagi lokomotivlar parki qanday belgi belgilanadi
a) m_e ;
b) v_u^lok ;
c) j;
d) r.
6. Temir yo‘l yagona transporti belgilar tizimida poyezd taraning og‘irligi qanday belgi belgilanadi
a) m_e ;
b) v_u^lok ;
c) q_t ;
d) r.
7.Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida poyezd nettoning og‘irligi qanday belgi belgilanadi
a) Q_n ;
b) v_u^lok ;
c) q_t ;
d) m_e .
8. Temir yo‘l yagona belgilar tizimida vagon unumdorligi qanday belgilanadi
a) Q_n ;
b) f_w ;
c) q_t ;
d) m_e .
9. Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida vagon bosib o‘tgan masofasi qanday belgilanadi
a) S_w;
b) f_w ;
c) q_t ;
d) m_e .
10. Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida yuk tashuvchi vagonning yuksiz bosib o‘tgan yo‘l foizi qanday belgilanadi
a) S_w;
b) f_w ;
c) q_t ;
d) a_w.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI

1. 
   Статистика железнодорожного транспорта. / А.А. Поликарпов, А.А. Вовк. Учебник. - М.: Транспорт, 2006.
   
2. 
   Temir yo‘l transporti statistikasi fanidan kurs ishini bajarish uchun uslubiy ko‘rsatma./ Zokirova G.T., Sultanova S.M. - Toshkent,TTYMI, 2010 yil.
   
3. 
   Sultanova S.M. «Statistika» fanidan mustaqil ishlarni bajarish uchun uslubiy ko‘rsatma.- Toshkent,TTYMI, 2010 yil.
   
4. 
   Основы железнодорожной статистики. / Зверев Л.П., Якубов Н.С. – М.: Транспорт, 1970
   
5. 
   Методика анализа эксплуатационной деятельности железной дороги и пути повышения эффективности и качества ее работы. / Глущенко И.Н., Феоктистов В.А. – м.: взиит, 1986.
   
6. 
   Практикум по статистике транспорта. Учебное пособие. / Е.В. Петрова, О.И. Ганченко, И.М. Алексеева. –М.: Финансы и статистика, 2012.