Микрои=тисодий статистиканинг объекти, услуби ва вазифалари

12 - bob. STATISTIK MA’LUMOTLARNI TAHLIL QILISh


12.1. Tahlil vazifasi va ahamiyati

Temir yul transporti faoliyatini texnik iqtisodiy tahlil usullari asosida baholash mumkin. Ushbu tahlilning maqsadi temir yul transportida ishlab chiqarish faoliyatini natijalariga ta’sir etuvchi omillarni, kamchiliklarni va yutuqlarni aniqlashdir. Eng muhim vazifalardan biri ishlab chiqarish samaradorligini o‘stirish imkoniyatlarni hisoblab chiqishdir. Tahlil qilish uchun asosiy manbalar statistik, moliyaviy va buxgalteriya hisobotlaridir. Hisobotlardan olingan barcha ko‘rsatkichlarni quyidagicha tasniflash mumkin:

1. 
   Iqtisodiy belgi - barcha ishlab chiqarish va xarakat ko‘rsatkichlari. Iqtisodiy ishlab chiqarish va xarakat ko‘rsatkichlari: yuk aylanmasi, ta’rif yuk aylanmasi, yulovchilar aylanmasi, daromadlar, foydalanish netto va brutto yuk aylanmasi.
   
2. 
   Xarajat ko‘rsatkichlari: xarakat tarkibi ish kursatkichlari, moddiy va energetik resurslar xarajatlari, xodimlar soni, ish xaqi fondi.
   

Tahlilda mahsulotni o‘sish sura’ti va tengligi, ish xajmi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatga asosiy e’tibor berish kerak. O‘zlashtirish darajasiga qarab tahlil ko‘rsatkichlar umumiy (sintetik) va alohida (analitik) ko‘rsatkichlarga ajratiladi. Lokomotiv o‘rtacha unumdorligi, yukli vagonning o‘rtacha unumdorligi sintetik ko‘rsatkichlar hisoblanadi. Ushbu ko‘rsatkichni hisoblashda qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlar analitik deb hisoblanadi. Lokomotiv o‘rtacha unumdorlik ko‘rsatkichining analitik ko‘rsatkichlaridan: yuk tashish brutto aylanmasi, tashish davomiyligi, yordamchi bosib o‘tilgan yo‘l foizi, texnik operatsiyalar ostida turgan vaqti va h.q.
Statistik tahlil uchun asosiy birlamchi manbalar – statistik hisobot, maxsus o‘tkazilgan statistik tadqiqot natijalari va bashorat ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Temir yo‘l transport statistikaning ko‘rsatkichlar tizimi bir necha tizimchalarini biriktiriladi, ular o‘rtasidagi bog‘lanish tashish ishlarini yuqori darajani bildiradi.
Statistik taxlilning asosiy vazifasi lokomtiv va vagonlarning xajm ko‘rsatkichlari vaqt mobaynida qanday o‘zgargan va bu o‘zgarishga qaysi omillar ta’sir qildi degan savolga javob berish.