Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

spiritus
[127]
 
bilan ish 
ko‘rayotgandir. Aslida, xudo dunyoning yaratuvchisi sifatida ayol bo‘lib chiqadi. 
Jannatning ko‘zgusi bo‘lgan dunyoning o‘zi esa "meva beradi", binobarin, u ayoldir. 
Erkak ibtido sifatida begona kuch, buzg‘unchilik, tajovuz va gunohning bir bo‘lagidir. 
Deli, xudo - ayol, "shoxli" shayton esa erkak, degan dualistik tushunchaga yaqinlashib 
kelayotgan ko‘rinadi. 
Xuddi Deli singari Irigaray ham ilohiyotshunosning har bir hisob-kitobini androtsentrik 
(erkaklar hukmronligiga asoslangan) yoki «fallogotsentrik», deb hisoblamaydi. Hatto 
pravoslav xristianligi ham ilohiy zotlarning ramziy jinsi masalasida asosan aporetik, 
ya'ni mantiqqa bo‘yni yor bermaydigan ziddiyatli yo‘ldan boradi. El-Grekoning o‘zi 
tug‘ilib o‘sgan Krit orolida chizgan ilohiy suratlaridan tortib, uning Venetsiyada Tintoretto 
qo‘l ostida o‘qishi orqali Aksilreformatsiya
[128]
barq urgan Toledogacha bo‘lgan vaqtda 
chizgan suratlari muayyanlashuv jarayonining o‘sib borganini ko‘rsatadi. Bu jarayonda 
manzara, ifoda va shaklning aniqligi yaqqol ko‘zga tashlana boshlaydi. Uning keyingi 
paytlarda chizgan "katolik" suratlarida Iso ilohiy zotdan ko‘ra ko‘proq odam sifatida 
tasvirlanadi; shuning natijasi o‘laroq, u insonlashib, erkaklashib boradi. 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
66
Shu nuqtai nazardan, boshqa qarashlardan farqli o‘laroq, islom Hojar
[129]
ahdidagi 
singari, G'arb an'anasining bir qismini tashkil etmaydi: u Sharqqa yo‘naltirilgandir.
Kalom ilohiyotshunosligi bizni xudoning tug‘masligiga talab yo‘qligiga ro‘baro‘ qiladi. 
Ilohni (inson) vujud(i)da qayta jonlanadi, deb hisoblovchi ilohiyotshunoslik ham uni 
jinsga nisbat beradi va muqarrar ravishda boshqa bir jinsni nazarda tutadi. Uni kitobga 
joylaydigan ilohiyotshunoslik esa jins haqida hech qanday mulohaza yuritmaydi; kitoblar 
lavhlar va idishlar singari, biror jinsga mansub emas. Iloh ilohligicha qolaveradi, u,
garchi Yer yuzidagi balo-qazolardan omon saqlovchi deb hisoblansa ham, yakkayu 
yagona jinssiz vujuddir. Darhaqiqat, ushbu feministlarcha qarashni dalillarning an'anaviy 
aslahaxonasiga inson qo‘li bilan yaratilmagan Qur'onning chinakam ilhomi sifatida 
qo‘shib qo‘yish mumkin. Fazlur Rahmon va Farid Esakk singari modernistlar taklif 
etayotganiday, Rasululloh matnda qancha ko‘p tilga olingan bo‘lsa, ayollar shu darajada 
begona O'zgalar sifatida qayta tasnif qilinadi.
Taqvodorlar uchun ushbu ta'limot manbasi muammoli emas. Dunyoviy tarixchilar unga 
boshqacha ko‘z bilan, ya'ni ular bu holga oldingi islom ahdda qayd etilmaganining 
tasdig‘i sifatida qarashadi. Ilohga nisbatan andromorfik
[130]
qarashlar iudaizm uchun
zarur edi. Chunki iloh, jamoa nuqtai nazaridan, qo‘shni ilohaning muqobili deb 
hisoblanadi, shuning uchun ham Isroil "xudoning ma'shuqasi" qilib tasvirlanadi. Ayni hol 
xristian cherkovida ham uning a'yonlari so‘nggi antik davr ilohalariga sig‘inishga, 
shuning barobarida jannatdan quvilishda aybdor sanalgan "ayol"ga qarshi urush e'lon 
qilgan paytlar "Yangi Isroil", "Isoning ma'shuqasi" tarzida davom ettirildi. Biroq 
islomning taqvodorlar jamoasi, garchi 
ummat 
istilohi muannasga tegishli ekani 
ajablanarli bo‘lsa-da, hech qachon o‘zini ayol zotiga mansub deb bilmagan. Xaloskorlik 
tarixini islomcha tushunish Allohni erkak deb bilishni taqozo etmagan. 
Islom ahdlar, avvalo, Buyuk Ahd, barcha jonlar dunyoga kelishidan oldin Allohga sodiq 
ekaniga qasamyod qilgani tavsif etilgan Qur'onning ibtidosi xususida shunday fikr 
yuritadi. Shuning uchun ham uning ahdi biror jinsga daxlsiz sifatida o‘qiladi. Ayni shunisi 
bilan u Ibrohim alayhissalom singari insonlar o‘rnatgan ahdga oid munoasabatlarga zid 
keladi. Ibrohimning o‘zi Muhammadning prototipi sifatidagi paradigma
[131]
o‘laroq, 
barcha musulmonlar mansub bo‘lgan ahdning asoschisi debgina eslanmaydi: uning ahdi 
bo‘lgan o‘g‘il bolalarni xatna qildirish odati bilan birga qiz bolalarni ham xatna qildirish 
odati paydo bo‘ldiki, ayni holni Ibrohim (a.s.)ga xos belgilarning ikkala jinsga nisbatan 
ham joriy etilishiga sabab bo‘ldi, deyish mumkin. 9-asrda yashab o‘tgan iroqlik 
ilohiyotshunos al-Jahizga ko‘ra, Hojar ham, Ibrohim ham xatna qilingan ekan
[132]
. Shu 
tariqa, ayollarning xatna qilinishini dinning qat'iy feministik harakatlaridan biri deb 
baholash mumkin
[133]
.
Ahd tushunchalaridan Qur'on ilohiyotshunosligiga yuz buradigan bo‘lsak, iloh timsoli 
apofatik
[134]
nuqtai nazardan tashbehdan xoli ekanini ko‘ramiz. Xudo Allohning o‘zidir. 
U hech qachon Ota bo‘lmaydi. Iloh muzakkar otdir: Alloh (huwa); sarfu nahv 
nuktadonlari va egzegetlar
[135]
ning xulosasiga ko‘ra, u hatto majoz ham emas: arab 
tilida o‘rta yoki betaraf jins (rod)ning o‘zi yo‘q, shuning uchun bu o‘rinda muzakkardan 
foydalanish arab tilidagi jinssiz otlar uchun oddiy holdir. Sarfu nahv qoidasiga ko‘ra, 
ayollar muannasning o‘rta yoki betaraf otlarning ko‘pligida ifodalangani singari, bu 
o‘rinda erkaklarning ustunligi nazarda tutilmaydi.

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter