Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

Gelassenheit 
islom dunyosida axloqiy 
tanazzulni keltirib chiqardi: voiz minbardan turib dod-voy qilganiday, pornografiya va 
betartiblik urchib ketmagan bo‘lsa-da, siyosat va tijoratda hamma tan olgan dunyoviy 
axloqning yo‘qligi ancha tashvishlidir. Feministik islohotlar asosiy maqsadi kosmopolit 
G'arb ma'qullaydigan milliy obro‘ yaratish bo‘lgan siyosiy kiborlarning oddiy uslubi yoki 
ruhiy holatidir. Odatda bunday kiborlar orasida jiddiy axloq in'ikosi ko‘zga tashlanmaydi. 
Ko‘plab islomchilar milliy kiborlarni istehzo bilan tilga oladi, ular ko‘zdan panada siyosiy 
korruptsiya botqog‘iga botib ketgan, biroq bo‘yin egishni istamaydigan aholiga 
feminizmni kun tartibidagi masala sifatida tiqishtirish payida bo‘lishdi. Marokkolik din 
faoli Nadiya Yasin yarim million marokkolik ishtirok etgan yangi qonunlarga qarshi 
namoyishda - uni Dunyo banki qo‘llab-quvvatlagan edi - jinsga oid shariat 
qonunchiligini bekor qilishni taklif etgan edi. Davlat homiyligida o‘tgan feminizmni 
yoqlovchi namoyishda esa undan 10 barobar kam odam ishtirok etdi. Yana bir gap: 
musulmon ommasi tajribasi feminizm deganda liberal tuzimlarni tushunmaydi, uni 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
63
ko‘pincha Marokko qiroli saroyi, kamolchi Turkiya, Rizo shoh Eroni singari avtokratiyalar 
himoya qiladi.
Gelassenheit
ning oqibati asllikni saqlab qolish uchun unga muayyan tuzatishlar 
kiritishni talab etadi va musulmon madaniyatlarining 
tag‘rib
orqali assimilyatsiya 
bo‘lishiga qarshilik ko‘rsatadi. Tag‘rib islomchilar ayni vaqtning o‘zida ham 
g‘arblashtirish, ham begonalashuv ma'nosida qo‘llaydigan atamadir. Musulmon dunyosi 
ushbu atamaga Boshqa bergan ta'rifni qabul qilishdan hayratlanmasligi kerak. Bu kerak 
bo‘lmagan cheklangan pozitsiya - turimdir: liberalizmning yetakchi nazariyotchisi Rauls 
madaniyatni o‘zlikning ko‘rinishi sifatida saqlab qolish huquqi yashab qolishi kerak, deb 
hisoblaydi. Vill Kimlikka «feministlar «tafovut»ga qarshi o‘ng qanot javob yurishining bir 
qismi bo‘layotgani»
[114]
xavfini qayd etganiday, bu hatto avtoritarizmga qarshi bo‘lgan 
bir qarash hamdir. Frantsiyadagi feministlar doimiy ravishda muhojir guruhlarga 
madaniy muxtoriyat berishga oid qarama-qarshi tadbirlarda Milliy front bilan yelkadosh 
bo‘lib kelmoqda.
Haydegger ontologiyasi yoki postontologiyasining keskin aporetik sifati ba'zi bir 
talqinchilar orqali Irigarayga ham yetib boradi. E'tiborga molik shunday talqinchilardan 
biri Emmanuel Levinasdir. Levinas, Talmudga yozgan izohlaridan ma'lum bo‘lishicha,
yahudiylik nuqtai nazaridan, o‘z falsafasining hayotiy tajriba uchun kerakli ekanidan 
mutaassir bo‘ladi. Biroq u Haydeggerga qarshi chiqadi. Aynan shu yerda uning 
Irigarayga ta'siri yaqqol ko‘zga tashlanadi. U nemis mutafakkiriga G'arb tafakkurining 
«O'zning Boshqaga nisbatan ustunligi»
[115]
xususidagi ulkan imperial xatosini 
takrorlagani uchun qarshi chiqqan edi. Levinas nazdida, bizning o‘z tajribamiz bir 
vaqtning o‘zida ham Boshqani bilishimizni taqozo etadi, ham Boshqaning butunlay 
noma'lumligini nazarda tutadi.
Binobarin, ilohiy Boshqadan axloq izlash befoyda va Prometeyga xos G'arb agressiyasi 
xudoni O'zning talablariga qo‘shib yuborishni niyat qilib qo‘ydi. Shuning uchun ham 
Levinas va unga ergashgan Irigaray an'anaviy tushuniladigan axloqqa qiziqish 
bildirmaydi. Ko‘pincha ular «axloq» deb emas, 
axloqiy
deb gapiradi.
Endilikda bularning barchasi ash'ariy aks-sado berdi. O'zining boshqaligi tufayli ma'lum 
bo‘lgan Boshqa tushunchasi asosida, ya'ni xudoni shaxslantirish mumkin emas. Shuning 
uchun tabiat qonunlari istiqbolli emas.
Shu yerda 
usul
ni yoqlab chiqqan musulmon yurisprudentsiyasidagi katta ta'sir kuchiga 
ega bo‘lgan Juvayniy, G'azzoliy, Sheroziy singari allomalarni birlashtirgan ash'ariy 
pozitsiya - turim mavjud axloqiy nomaqbullik bilan bog‘liq mushkulotlarni ilohiyotga 
murojaat qilish orqali hal etadi. Texnik nuqtai nazardan, sabab bilan iloh o‘rtasida hech 
qanday yuristik
[116]
tafovut yo‘q: Allohning farmoni shariatning aksiologiyasi
[117]
ni 
belgilab beradi. Qur'onda: «Ul zotdan nima ish qilayotgani so‘ralmaydi», deyiladi.
Buning ma'nosi shuki, qadriyatlar boshdan-oyoq Ul zotning egamen farmonidan kelib 
chiqadi. Bu qarashni Huraniy «teistik sub'ktivizm» deb atagan edi. Ushbu ash'ariy
perspektiva nuqtai nazaridan, merosni jinsga qarab belgilashga oid qonunlardan 
shikoyat qilish, noshukrlik, chunonchi, yaxshilik va yomonlik tabiatini mensimaslik 
xususida jar solishdir. Bu o‘rinda aksiologiya insonga tegishli emas: Alloh qadriyatlarni 
belgilovchi yagona Zotdir, bizning bunday qonunlar hayotiy ekanini tan ola bilmasligimiz, 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter