Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
59
«Modern va postmodern feminizm»
nomi bilan chop etilgan kitobida feminizm 
mintaqaviy bo‘laklarga bo‘linib ketganini ham, turkiy-islomiy feminizmning vahhobiylik 
ko‘rinishidagi tarixiy ildizi bo‘lmagan harfxo‘r germenevtikasini ham, usmonlilar 
imperiyasining sentimental sadoqatini ham tan olmaydigan tarzda rivojlanishi xususida 
fikr yuritiladi. Bu Demir xonim Qur'onning asosiy ozod etish etosi - xususiyati deb 
biluvchi holatni izlab topish uchun kerak. Uning ishonishicha, musulmon ayollar dastlab 
patriarxat mualliflik qilmagan, ammo og‘zaki, xalq og‘zaki ijodida yashab kelgan 
hikoyalarni erkaklar hukmronlik qilmaydigan va ular tadqiq eta olmaydigan saltanatda
gapirib berishi va avaylab-asrab yurishi mumkin. Ushbu hikoya qayta tiklanishi kerak: 
biz Bahriya O'chakning 
"Hukmdor turk ayollari"
kitobidagiday, faqatgina 
aslzodalarnigina emas, boshqa oddiy taqvodor ayollarning hayotini ham aks ettirishimiz 
lozim. Uning ta'kidlashicha, bu biz ham mansub bo‘lgan hikoyadir va biz uni hech 
qachon sotmasligimiz kerak. Buning o‘rniga unga manzarasi va iqlimi hozirgi dunyo 
bo‘lgan yangi bob yozishimiz zarur. 
Islomning yetakchi tamoyilidan og‘ib ketishiga qaramasdan uning aslini saqlab qolishga 
intilayotgan ko‘plab islomchilarning o‘zi va muslima mutafakkir ayollar germenevtikaga 
yuz burdi. Germenevtika muqaddas qo‘lyozmalarni androtsentrizm
[102]
ga yo‘l 
qo‘ymaslik orqali qayta o‘qish imkonini beradi. Binobarin, Stenford universitetining 
huquqshunos olimasi Syuzan Okinning yaqinda «Boston revyu»da «Ayollar uchun 
ko‘pmadaniyatlilik yomonmi?» nomi bilan chop etilgan maqolasiga javoban Aziza Al-
Hibriy qarshi savol beradi: «G'arbning patriarxal feminizmi uchinchi dunyo va kamsonli 
(millatlar) ayollar(i) uchun yaxshimi?" (Ushbu munozarani Prinston universiteti bundan 
ikki yil muqaddam chop etgan edi.) Al-Hibriy ayni paytda musulmon mutafakkiri va 
Virjiniyada huquqshunos olima bo‘lib xizmat qiladi. U G'arbdan tashqarida bo‘lgan 
feminizm istiqbolini kechirib bo‘lmas imperialistik yoki hatto missionerlik va «boshqalarni 
qutqarish»ga qaratilgan kalondimog‘lik loyihasi deb hisoblaydi. Postmodern kontekstda 
boshqa bir tizimga o‘z cheklashlarini joriy qilishga bunday urinishlar Liotar «terrorizm» 
deb atagan narsaga to‘g‘ri kelishi hali isbotlanmagan. Al-Hibriyning tahlilida Okin diniy 
reduktsionizm
[103]
da nisbatan aybdor deb qaraladi. U «Yerga tushish» rivoyatidan 
iqtibos keltiradi va xristianlik, iudaizm va islomdagi qarashlardan qat'i nazar, Havoni 
gunohkor deb hisoblaydi. Muallif Qur'onda gunoh Havo bilan birgalikda Odam Atoga ham 
bab-barobar yuklanishi aytilganini ta'kidlab o‘tishni o‘ziga ep ko‘rmaydi. Al-Hibriyning 
nazdida, Okin «unchalik ahamiyatga ega bo‘lmagan (g‘arblik bo‘lmagan) Boshqa haqida 
baralla gapirishi bilan» G'arb feministlarining tipik vakilasidir. O'sha Boshqa
[104]
, hatto 
bahsga kirishgan taqdirda ham shunchalik ahamiyatsizki, u boshqalardan ajralib 
turmaydi va ovozi ham o‘zgacha jaranglamaydi. Munozara chog‘ida faqat ustun 
tarafninggina ovozi va qarashlari bayon qilinishiga izn beriladi.
[105]
Hozircha Al-Hibriyning tahlili baquvvat ko‘rinadi, Okinning kechroq bergan javobi esa 
ishonarli emas. Biroq Al-Hibriyning javobi musulmon feministlaridan birining odatiy 
javobidir. Unda masalaga fiqh darajasida yondashiladi. Men uning qarashlari e'tiborga 
molik bo‘lgani uchun kattaroq iqtibos keltirmoqchiman: 
Musulmon feministlari, joriy etilgan huquqiy printsiplar va musulmonlarning maslahati 
nuqtai nazaridan mavjud islom yurisprudentsiyasini tanqidiy ko‘z bilan qayta ko‘rib 
chiqishi kerak. Natija uch tomonlama strategiyadan iborat bo‘ladi. Birinchidan, diniy 
amaliyotdan oddiy amaliyotni ajratish. Bu hol musulmonlarning ba'zi bir o‘zgarishlarga, 
xususan, sof madaniy o‘zgarishlarga bo‘lgan qarshiligini kamaytirgan bo‘lur edi. 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter