Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

livsglaede
- hayot lazzatining «realistik» qayta 
kashf qilishi yuzaga keltirgan. 
Rosmersholm
[77]
ning omadsiz qahramoni Pastor 
Rosmer ijtimoiy faollik yo‘lida oilasining siyosiy konservatizmidan voz kechadi va jaydari 
xotinining mayli qo‘zg‘almaydigan jinsiy tabiatini kashf etadi. Shouga ko‘ra, Angliya 
ruhoniysi xristianlikni yo‘qotish, o‘zining jismoniy qobiliyatini ro‘yobga chiqarish va 
jamiyatga saxiylik urug‘ini sepish kerakligini anglagan holda zimmasidagi vazifani ado 
etish yo‘lini izlaydi. Shou: «U dunyoga Uchinchi saltanatni oldindan g‘ira-shira payqab 
nazar tashlaydi»
[78]
, deydi.
Shou Ibsenning o‘z asarlariga katta ta'sir ko‘rsatganini qayd etadi va bu hol boshqa hech 
qaerda muallif «idealizm»ining «realizm»ga muxolifligichalik yaqqol ko‘zga 
tashlanmaydi. Yozuvchi uchun patsifizm (tinchlikparvarlik) yoki militarizm va yoki jinsiy 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
45
aloqadan tiyilish idealizmning yaqqol ko‘rinishlari, ushbu dialektikani osib qo‘yish 
mumkin bo‘lgan qoziq vazifasini bajargan narsa uning dastlab yozilgan aksariyat
pesalarining mavzusi edi. 
Albatta, Shou o‘zining fabiy
[79]
cha hurfikrlik bilan yo‘g‘rilgan javobining talabga javob 
bera olmasligini yaxshi bilar edi. Hurfikrlilik bo‘lmasdan turib jinsiy aloqa erkinligiga 
qanday erishish mumkinligi u mashg‘ul bo‘lgan sohada chindan ham hal etilgan bir-ikki 
masalaning biri edi
[80]
. Biroq Ibsenga uning «Qaysar va galileyalik» pesasi qanchalik 
qadrli bo‘lgan bo‘lsa, Shou ham yozilajak eng zo‘r pesasida superodamni yaratish 
g‘oyasini o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan edi. Hesket Pirson yozganidek:
Shou ko‘p yillar davomida (bu 1913 yil edi) payg‘ambar haqida pesa yozishni o‘ylab 
yurar edi. Uning tabiatiga ko‘proq mos keladigan qahramon jangari vali edi, bu 
qahramonni u chin dilidan xush ko‘rar va shuning uchun uni sobit intuitsiya bilan 
tasvirlashi mumkin edi. Butun tarix davomida uning talablariga to‘la javob bera oladigan 
birdan-bir mukammal soqolli qahramonga Muhammadgina prototip bo‘lishi mumkin 
edi
[81]
.
Shou 1913 yilgi kundaligida mana bunday deb yozadi: «Men ancha vaqtdan beri 
Muhammadning hayoti xususida drama yozishni niyat qilib yurar edim. Biroq Turkiya 
elchisining norozi bo‘lish ehtimoli - yoki norozilikdan xavfsirash - lord Chemberlenning 
bu pesa qo‘yilishiga litsenziya bermasligiga sabab bo‘lishi mumkinligi meni to‘xtatib 
qoldi». Aynan shu sababdan, Pirson yozganiday, u «Avliyo Jon» pesasini yaratadi. 
Shou ham, xuddi Ibsen singari xudoni sevar, biroq xristianlik uning g‘azabini qo‘zg‘ar 
edi. U buni «o‘sib borayotgan narsa alal-oqibat xochga mixlash bilan oyoq osti 
qilindi»
[82]
, bu hol gunohlardan forig‘ bo‘lishdan safsata sotib, «bir pulga qimmat 
gunohdan forig‘ bo‘lish bilan sotib olingan axmoqona qasos edi»
[83]
, deya tasvirlagan 
edi. Uning qarshilik ko‘rsatmaslik haqidagi mafkurasi zolim hukmdorlar uchun ayni 
muddao edi, u hatto odatda o‘zining din uchun makon hozirlashday maqsadini ham 
yerga urar edi. «Ijtimoiy najot individual adolat qaror topmasidan burun yuzaga chiqishi 
kerak»
[84]
. Binobarin, Janna d'Ark yoki Muhammadning chizgilari pesaning satrlari 
orasidan elas-elas ko‘zga tashlanib turadi. U tug‘ma peshvo bo‘lib, uning xudodan 
eshitgan ovozlari asldir (bu Shouning yolg‘onni fosh qilishga debocha bo‘lmagan 
yakkayu yagona g‘ayritabiiy rejissyorlik san'atidir)
[85]
; Janna «norozilik bildirayotgan 
payg‘ambar, hamma narsani kunpayakun qiluvchi, Hayot Kuchining faol agenti»dir
[86]
, 
uni «idealistlar» (cherkov) qoralaydi, u murosa qila olmaydi, biroq siyosiy 
donishmandlikni muqaddas deb biladi, chunki, Shou astoydil ishonganiday, «hukumat 
dinsiz mavjud bo‘la olmaydi»
[87]
.
Islom dunyosining javobi yetarli darajada ravshan. Biz Shouning «Avliyo Jon» pesasi 
T.E.Lourensning arablarning jasurliklari xususidagi ertaklarni o‘z ichiga olgan 
«Donishmandlikning yetti rukni» asarini tahrir qilayotgan paytda yozilganini bilib qolib 
ham hayratlanmaymiz
[88]
. Garchi Lourens o‘limiga qadar Muhammadning tarjimai holini 
yozish niyatidan voz kechgan bo‘lsa-da, ikki do‘st bu masalani muhokama qilganiga 
shubha yo‘q.
XX asrdagi musulmon payg‘ambari bilan Yevropaning xristianlikdan keyingi ideallari 
o‘rtasidagi bunday o‘xshashliklarning romantizm bilan umumiy jihatlari ko‘p. Bu yerda 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter